Zakres wniosku o wydanie interpretacji indywidualnej
5 lutego 2025 r. wpłynął Pani wniosek z 4 lutego 2025 r. o wydanie interpretacji
indywidualnej, który dotyczy nieuznania nieodpłatnej pomocy prawnej za działalność
gospodarczą podlegającą opodatkowaniu VAT (podatek od towarów i usług) oraz sposobu udokumentowania opisanych
czynności. Uzupełniła go Pani dwoma pismami z 6 lutego 2025 r. Treść wniosku jest
następująca:
Opis stanu faktycznego
Wnioskodawczyni jest adwokatem, wpisanym na listę adwokatów prowadzoną przez
Okręgową Radę Adwokacką w (...) pod nr wpisu (...).
Wnioskodawczyni prowadzi Kancelarię Adwokacką w (...), w ramach której świadczy usługi
prawnicze na rzecz osób fizycznych, nieprowadzących działalności gospodarczej oraz
przedsiębiorców (osób fizycznych prowadzących działalność gospodarczą oraz jednostek
organizacyjnych, w tym osób prawnych), dalej jako: Klienci, w zakresie, w jakim działalność
adwokata została uregulowana w odrębnych przepisach prawa m.in. w ustawie z dnia 26
maja 1982 r. Prawo o adwokaturze (tekst jedn.: Dz. U. z 2024 r. poz. 1564).
Działalność Wnioskodawczyni obejmuje udzielanie porad prawnych, sporządzanie opinii
prawnych, opracowywanie projektów aktów prawnych oraz reprezentowanie Klientów
przed sądami. W związku ze świadczeniem usług prawniczych w ramach prowadzonej
Kancelarii Adwokackiej Wnioskodawczyni zarejestrowała działalność gospodarczą wpisaną
do CEIDG (Centralna Ewidencja i Informacja o Działalności Gospodarczej) jako działalność prawniczą. Wnioskodawczyni jest czynnym podatnikiem VAT, w
konsekwencji usługi świadczone na rzecz Klientów dokumentuje, w zależności od ich
statusu, poprzez wystawienie faktury VAT albo rachunku.
W ramach praktyki adwokackiej, Wnioskodawczyni świadczy nieodpłatną pomoc prawną
na zasadach określonych w ustawie z dnia 5 sierpnia 2015 r. o nieodpłatnej pomocy
prawnej, nieodpłatnym poradnictwie obywatelskim oraz edukacji prawnej (tekst jedn.: Dz.
U. z 2021 r. poz. 945 ze zm.), dalej jako: Ustawa o nieodpłatnej pomocy prawnej.
Zgodnie z art. 8 ust. 1 tej ustawy, zapewnienie osobom uprawnionym nieodpłatnej
pomocy prawnej oraz poradnictwa obywatelskiego należą do zadań zleconych powiatu
realizowanych przez powiat samodzielnie albo w porozumieniu z gminami. Powiaty
wykonują zadania związane z zapewnieniem nieodpłatnej pomocy prawnej poprzez
utworzenie i organizację Punktów Nieodpłatnej Pomocy Prawnej. Punkt Nieodpłatnej
Pomocy Prawnej jest jednostką organizacyjną, w ramach której osoby uprawnione do
nieodpłatnej pomocy prawnej mają możliwość konsultacji istotnych dla nich kwestii
prawnych z prawnikiem, co do zasady adwokatem albo radcą prawnym.
Do obowiązków powiatu należy prowadzenie Punktu Nieodpłatnej Pomocy Prawnej, w
tym m.in. zapewnienie lokalu, w którym odbywają się konsultacje, oraz jego wyposażenie i
udostępnienie bazy aktów prawniczych, jak również dokonanie wyboru prawników,
zlecenie im wykonywania nieodpłatnej pomocy prawnej oraz zawarcie odpowiednich
umów. Zasady udzielania nieodpłatnej pomocy prawnej m.in. liczbę adwokatów i radców
prawnych, którzy będą udzielać nieodpłatnej pomocy prawnej, zasady wynagradzania
oraz zasady wykorzystywania urządzeń technicznych w Punkcie Nieodpłatnej Pomocy
Prawnej Powiat ma obowiązek ustalić z okręgową izbą adwokacką oraz okręgową izbą
radców prawnych.
Wnioskodawczyni zawarła z Powiatem (...) umowę o świadczenie usług nieodpłatnej
pomocy prawnej (dalej: Umowa o nieodpłatną pomoc prawną). Zgodnie z Umową o
nieodpłatną pomoc prawną zawartą przez Wnioskodawczynię, Wnioskodawczyni działając
w charakterze adwokata zobowiązała się do osobistego świadczenia za wynagrodzeniem
należnym od Powiatu nieodpłatnej pomocy prawnej osobom uprawnionym w Punkcie
Nieodpłatnej Pomocy Prawnej prowadzonym przez Powiat (...) w (...).
Dodatkowo, w Umowie zostały określone miejsce i czas udzielania nieodpłatnej pomocy
prawnej (tj. adres Punktu Nieodpłatnej Pomocy Prawnej i czas dyżurów
Wnioskodawczyni), miesięczne wynagrodzenie za udzielanie nieodpłatnej pomocy
prawnej, a także zasady wyznaczania zastępstwa w odniesieniu do dyżurów wyznaczonych
przez Powiat (...).
W trakcie dyżurów w Punkcie Nieodpłatnej Pomocy Prawnej Wnioskodawczyni udziela
porad prawnych osobom fizycznym (w tym osobom fizycznym prowadzącym
jednoosobową działalność gospodarczą niezatrudniającym innych osób w ciągu
ostatniego roku), które wykazały, że spełniają warunki do uzyskania nieodpłatnej pomocy
prawnej oraz dokonały zgłoszenia w sposób określony przez Powiat, według kolejności
zgłoszeń.
Wynagrodzenie określone w Umowie o nieodpłatną pomoc prawną jest ustalone przez
Powiat (...), na podstawie przepisów ustawy o nieodpłatnej pomocy prawnej oraz
stosownego rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości.
Wnioskodawczyni nie ma wpływu na wysokość wynagrodzenia należnego od Powiatu, ani
jego negocjacji, w szczególności wynagrodzenie nie jest zależne od ilości porad
udzielonych w trakcie dyżurów, które Wnioskodawczyni odbyła w tracie miesiąca.
Wnioskodawczyni zaznacza, że w momencie złożenia ww. wniosku o interpretację
indywidualną dokumentuje ww. świadczenia poprzez wystawienie faktury VAT na rzecz
Powiatu. Wnioskodawczyni uwzględnia VAT należny na ww. fakturach oraz rozlicza w
ramach prowadzonej działalności gospodarczej. Niemniej, w związku ze specyficznymi
zasadami świadczenia nieodpłatnej pomocy prawnej, w szczególności jej osobistym
charakterem Wnioskodawczyni powzięła wątpliwość, czy świadczenie nieodpłatnej
pomocy prawnej następuje w ramach prowadzonej przez Wnioskodawczynię działalności.
1) Wykonywanie umowy zawartej z Powiatem (...), zwanym dalej: „Powiatem”,
następuje poprzez Pani osobiste świadczenie porad prawnych w trakcie dyżurów
odbywających się w lokalizacji wskazanej w zawartych Umowie. Wnioskodawczyni
nie będzie ich wykonywała z innymi osobami, w szczególności
współpracownikami. Umowa z Powiatem zawiera zapis, że w przypadku, gdy
Zleceniobiorca nie będzie mógł w danym dniu i godzinach świadczyć pomocy
prawnej osobiście z powodu zaistnienia szczególnych okoliczności (choroba,
ważne zdarzenie losowe), obowiązany jest do wyznaczenia zastępcy i
wcześniejszego powiadomienia Zleceniodawcy drogą mailową, podając datę
zastępstwa, miejsce i dane osoby zastępującej. Zastępstwo może pełnić
wyłącznie adwokat lub radca prawny, a w szczególnie uzasadnionych
przypadkach, z ich upoważnienia aplikant radcowski lub adwokacki, zgodnie z
wymogami art. 5 ustawy.
2) Wynagrodzenie jest wypłacane Wnioskodawczyni przez Powiat za osobiste
świadczenie usług nieodpłatnych porad prawnych.
3) Wynagrodzenie określone w przedmiotowych umowach jest ustalone przez
Powiat na podstawie przepisów ustawy o nieodpłatnej pomocy prawnej,
nieodpłatnym poradnictwie obywatelskim oraz edukacji prawnej (zwanej dalej
„Ustawą”) oraz stosownego rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości, które
wskazuje stawkę bazową na dany rok kalendarzowy. Wnioskodawczyni nie ma
wpływu na wysokość wynagrodzenia należnego od Powiatu ani jego negocjacji, w
szczególności wynagrodzenie nie jest zależne od ilości porad udzielonych w
trakcie dyżurów, które Wnioskodawczyni odbyła w tracie miesiąca. Łączne
wynagrodzenie odpowiada rzeczywistej liczbie odbytych dyżurów nieodpłatnych
porad prawnych w danym miesiącu. Podstawą wypłaty wynagrodzenia jest każdy
zrealizowany w danym miesiącu dyżur, przeprowadzony według harmonogramu
punktu świadczenia nieodpłatnej pomocy prawnej i nieodpłatnego poradnictwa
obywatelskiego zgodnie z przedstawioną podpisaną ewidencją czasu pracy. W
wykonaniu umowy, poza wynagrodzeniem, Wnioskodawczyni nie otrzymuje
dodatkowych świadczeń.
4) Wynagrodzenie za świadczenie usług nieodpłatnej pomocy prawnej na podstawie
umowy zawartej z Powiatem nie stanowi kategorii przychodów, o których mowa
w art. 12 ustawy o podatku dochodowym od osób fizycznych.
5) Wynagrodzenie za świadczenie usług nieodpłatnej pomocy prawnej na podstawie
umowy zawartej z Powiatem stanowi przychód, o którym mowa w art. 13 pkt 8 lit.
a ustawy o podatku dochodowym od osób fizycznych.
6) Wnioskodawczyni w przedmiotowych umowach zobowiązuje się do świadczenia
usług w lokalu położonym na terenie powiatu (...) w (...). Zgodnie z zapisami
umowy zawartej z Powiatem Powiat zapewnia stosowne warunki świadczenia
nieodpłatnej pomocy prawnej, w tym stały dostęp do łączy internetowych,
materiały eksploatacyjne do środków technicznych, w które wyposażony jest
punkt oraz wzory dokumentów w formie papierowej oraz nieodpłatne systemy
informacji prawnej. Powiat zapewnia też meble biurowe (biurko, dwa krzesła),
laptop z kartą sieciową, drukarkę, niszczarkę, okablowanie. Ponadto
Zleceniodawca wyposaża lokale w podstawowe materiały biurowe oraz tusz
(toner) do drukarki lub kserokopiarki. Wnioskodawczyni korzysta jedynie
wyjątkowo z własnego laptopa, jednak nie wynika to z konieczności zapewnienia
tego sprzętu we własnym zakresie, ale wygody i własnych chęci Wnioskodawczyni.
7) Wnioskodawczyni nie ponosi gospodarczego, ekonomicznego ryzyka w związku z
wykonywaniem czynności na podstawie umów zawartych z Powiatem. Udzielając
pomocy prawnej Wnioskodawczyni nie ponosi odpowiedzialności za świadczone
usługi. Wnioskodawczyni obsługując osoby zainteresowane pomocą prawną
tworzy dla nich m.in. projekty pism, których nie podpisuje własnym imieniem i
nazwiskiem. Wypełniając kartę pomocy „A” w części obejmującej punkt i dyżur
wyraźnie jest wskazane, iż punkt jest prowadzony przez Powiat. Do wykonywania
czynności wynikających z umowy zlecenia Wnioskodawczyni wykorzystuje lokal i
infrastrukturę zapewnioną przez Powiat. Kwestię zapewnienia infrastruktury
reguluje § 5 ust. 1 pkt 3 Rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości w sprawie
nieodpłatnej pomocy prawnej oraz nieodpłatnego poradnictwa obywatelskiego z
dnia 21 grudnia 2018 r. Wykorzystywanie infrastruktury i organizacji wewnętrznej
Zlecającego powoduje, że jako zleceniobiorca Wnioskodawczyni nie ponosi
również w tym zakresie ryzyka ekonomicznego.
8) Istotną okolicznością jest także fakt, że Wnioskodawczyni nie ma wpływu na
wysokość wynagrodzenia ani wysokość stawki za dyżur, która została narzucona
przez Powiat. Umowy zlecenia przewidują bowiem stałe, zryczałtowane
wynagrodzenie, niezależnie od liczby osób uprawnionych, które zgłoszą się na
dyżur oraz efektu świadczonych usług. Zasady przyznawania wynagrodzenia
zostały opisane powyżej. Od osób uprawnionych nie pobiera się żadnego
wynagrodzenia za pomoc, której są beneficjentami. W świetle umowy
zleceniobiorca nie może pobierać jakichkolwiek środków pieniężnych od osób
obsługiwanych. W rezultacie, skoro umowa przewiduje stałe wynagrodzenie, nie
można mówić o ponoszeniu przez Wnioskodawczynię ryzyka ekonomicznego.
9) Wnioskodawczyni nie wyraża i nie będzie wyrażała oświadczeń woli w imieniu i na
rzecz Powiatu. Świadcząc usługi objęte przedmiotowymi umowami
Wnioskodawczyni nie działa jako pełnomocnik prowadzący swoją działalność
gospodarczą, nie sporządza, ani nie podpisuje pism. Wnioskodawczyni nie używa
w punkcie swoich pieczątek, szyldu, nie reprezentuje osób korzystających z
darmowych porad prawnych przed sądem, nie ma również żadnego wpływu na
dobór klientów.
10) W umowie zawartej przez Wnioskodawczynię nie zostały zawarte postanowienia
odnośnie co do odpowiedzialności wobec osób trzecich. Umowa zawarta z
Powiatem nie zobowiązuje Wnioskodawczyni do zawarcia umowy ubezpieczenia
od odpowiedzialności wobec osób trzecich. Jednak z racji wykonywanego
zawodu, obowiązkowo podlega ona takiemu ubezpieczeniu OC. W związku z
powyższym odpowiedzialność wobec osób trzecich ponosi podmiot, z którym
Wnioskodawczyni zawarła umowę - Powiat.
11) W myśl art. 3 ww. ustawy nieodpłatna pomoc prawna obejmuje:
poinformowanie osoby uprawnionej o obowiązującym stanie prawnym
oraz przysługujących jej uprawnieniach lub spoczywających na niej
obowiązkach, w tym w związku z toczącym się postępowaniem
przygotowawczym, administracyjnym, sądowym lub sądowo-
administracyjnym,
wskazanie osobie uprawnionej sposobu rozwiązania jej problemu
prawnego,
sporządzenie projektu pisma w sprawach, o których mowa w pkt 1 i 2, z
wyłączeniem pism procesowych w toczącym się postępowaniu
przygotowawczym lub sądowym i pism w toczącym się postępowaniu
sądowo-administracyjnym,
nieodpłatną mediację,
sporządzenie projektu pisma o zwolnienie od kosztów sądowych lub
ustanowienie pełnomocnika z urzędu w postępowaniu sądowym lub
ustanowienie adwokata, radcy prawnego, doradcy podatkowego lub
rzecznika patentowego w postępowaniu sądowo-administracyjnym oraz
poinformowanie o kosztach postępowania i ryzyku finansowym związanym
ze skierowaniem sprawy na drogę sądową.
Wnioskodawczyni, w ramach umowy z Powiatem wykonuje wszystkie powyższe
świadczenia. Posiada uprawnienia mediatora. Każdorazowo świadczenia dobrane są do
szczególnej sytuacji osoby uprawnionej.
Podsumowując, wynagrodzenie za świadczenie usług nieodpłatnej pomocy prawnej na
podstawie Umowy zawartej z Powiatem stanowi przychód, o którym mowa w art. 13 pkt 8
lit. a ustawy o podatku dochodowym od osób fizycznych.
Z cytowanego przepisu art. 15 ust. 3 pkt 3 ustawy o podatku od towarów i usług wynika,
że dla uznania, że określone czynności wykonywane przez osobę fizyczną nie stanowią
samodzielnie wykonywanej działalności gospodarczej i tym samym pozostają poza
regulacjami ustawy, istotne jest łączne spełnienie wszystkich elementów wymienionych w
tym przepisie, tj. związanie zleceniobiorcy ze zlecającym wykonanie tych czynności
prawnymi więzami tworzącymi stosunek prawny pomiędzy zlecającym a wykonującym
zlecane czynności co do warunków:
wykonywania tych czynności,
wynagrodzenia, oraz
odpowiedzialności zlecającego wykonanie tych czynności wobec osób trzecich.
Zatem użycie słowa „samodzielnie” w kontekście art. 15 ust. 3 pkt 3 ustawy, wyklucza
opodatkowanie pracowników i innych osób, o ile są one związane z pracodawcą przez
umowę o pracę lub inny stosunek prawny tworzący więzi (stosunek podporządkowania)
między pracodawcą a pracownikiem co do (w zakresie) warunków pracy, wynagrodzenia i
odpowiedzialności pracodawcy.
Oznacza to, że przychody z tytułu wykonywanych czynności nie tylko powinny być
wymienione w art. 13 pkt 2-9 ustawy o podatku dochodowym od osób fizycznych, lecz
także spełnione muszą zostać pozostałe kryteria przedmiotowe określające m.in., czy
działanie usługodawcy odbywa się na warunkach ryzyka gospodarczego, a tym samym,
kto ponosi odpowiedzialność za wykonane usługi.
Nie stanowią bowiem samodzielnej działalności gospodarczej, w rozumieniu art. 15 ust. 2
ustawy, tylko i wyłącznie te czynności, gdy pomiędzy zlecającym ich wykonanie i
wykonującym zlecone czynności istnieją więzy tworzące stosunek prawny w zakresie
warunków wykonywania tych czynności, wynagrodzenia i odpowiedzialności zlecającego
wykonanie tych czynności wobec osób trzecich.
Odnośnie dwóch pierwszych warunków stwierdzić należy, że każdy w zasadzie stosunek
prawny o charakterze odpłatnym, istniejący pomiędzy podmiotem zlecającym wykonanie
danej czynności a podmiotem, który daną czynność wykonuje, jest w jakimś sensie
określony co do warunków wykonywania danych czynności oraz wynagrodzenia.
Nie będzie więc podatnikiem w rozumieniu ustawy o podatku od towarów i usług osoba,
która w ramach podpisanej umowy, tworzyć będzie ze zlecającym więzi analogiczne ze
stosunkiem pracy, nie ponosząc tym samym ryzyka ekonomicznego w związku z
wykonywanymi czynnościami. Tylko spełnienie wymogów wyłączających samodzielność
działania poprzez zawarcie więzi prawnej między zleceniodawcą a zleceniobiorcą co do
warunków wykonywania zleconych czynności, wynagrodzenia i odpowiedzialności
zlecającego wykonanie tych czynności wobec osób trzecich, pozwala jednocześnie
wyłączyć wykonywane czynności z opodatkowania podatkiem od towarów i usług.
Mając na uwadze fakt, że w zasadzie każdy stosunek prawny o charakterze odpłatnym,
istniejący pomiędzy podmiotem zlecającym wykonanie danej czynności a podmiotem,
który daną czynność wykonuje, określa wynagrodzenie oraz przynajmniej podstawowe
warunki wykonywania czynności, należy uznać, że „odpowiedzialność zlecającego wobec
osób trzecich” jest kryterium kluczowym dla oceny charakteru prawnopodatkowego
danego podmiotu. Jest to czynnik odróżniający na gruncie ustawy o podatku VAT
prowadzenie działalności gospodarczej (przesłanki warunkującej status podatnika
podatku VAT) od innego rodzaju aktywności zawodowej niepowodującej powstania
podmiotowości prawnopodatkowej na gruncie ustawy.
Pojęcie działalności gospodarczej zdefiniowane zostało również w drugim akapicie art. 9
(1) Dyrektywy 2006/112/WE Rady z dnia 28 listopada 2006 r. w sprawie wspólnego
systemu podatku od wartości dodanej (Dz.Urz.UE.L z 11 grudnia 2006, Nr 347, str. 1, z
późn. zm.) zwanej dalej Dyrektywą 2006/112/WE Rady: „Działalność gospodarcza”
obejmuje wszelką działalność producentów, handlowców lub usługodawców, włącznie z
górnictwem, działalnością rolniczą i wykonywaniem wolnych zawodów lub uznanych za
takie. Za działalność gospodarczą uznaje się w szczególności wykorzystywanie, w sposób
ciągły, majątku rzeczowego lub wartości niematerialnych w celu uzyskania z tego tytułu
dochodu.
W akapicie pierwszym, artykuł 9 (1) Dyrektywy 2006/112/WE Rady wskazano, że:
„podatnikiem” jest każda osoba prowadząca samodzielnie w dowolnym miejscu
jakąkolwiek działalność gospodarczą, bez względu na cel czy też rezultaty takiej
działalności.
W myśl art. 10 Dyrektywy 2006/112/WE Rady: warunek, o którym mowa w art. 9 ust. 1,
przewidujący, że działalność gospodarcza jest prowadzona samodzielnie wyklucza
opodatkowanie VAT pracowników i innych osób, o ile są one związane z pracodawcą
umową o pracę lub jakimikolwiek innymi więzami prawnymi tworzącymi stosunek prawny
między pracodawcą a pracownikiem w zakresie warunków pracy, wynagrodzenia i
odpowiedzialności pracodawcy.
W celu określenia granic pojęcia „działalności gospodarczej” i „podatnika” należy
przypomnieć art. 9 ust. 2 i art. 12 ust. 1 Dyrektywy 2006/112/WE Rady.
Przepis art. 9 ust. 2 Dyrektywy 2006/112/WE Rady stwierdza, że: poza osobami, o których
mowa w ust. 1, za podatnika uznawana jest każda osoba, która okazjonalnie dokonuje
dostawy nowego środka transportu wysyłanego lub transportowanego do nabywcy przez
sprzedawcę, przez nabywcę albo na rzecz sprzedawcy lub nabywcy, do miejsca
przeznaczenia znajdującego się poza terytorium państwa członkowskiego, ale na
terytorium Wspólnoty.
Przy czym, zgodnie z art. 12 ust. 1 Dyrektywy 2006/112/WE Rady: państwa członkowskie
mogą uznać za podatnika każdego, kto okazjonalnie dokonuje transakcji związanej z
działalnością, o której mowa w art. 9 ust. 1 akapit drugi (...).
Dyrektywa 2006/112/WE Rady wskazuje na bardzo szeroki zakres działalności
gospodarczej, obejmujący wszystkie etapy produkcji, dystrybucji i dostarczania towarów i
usług.
To, że działalność gospodarcza, która ma być traktowana jako taka, nie jest działalnością
wykonywaną okazjonalnie, nie oznacza, że działalność ta, aby mieścić się w zakresie
podatku VAT, musi osiągnąć pewną liczbę operacji lub osiągnąć określony poziom
dochodu. Decydującym elementem jest wola lub zamiar osoby dokonującej czynności, aby
brać udział w produkcji, dystrybucji lub dostarczaniu dóbr lub usług. Elementem
definiującym działalność gospodarczą na gruncie przepisów Dyrektywy 2006/112/WE Rady
jest to, że osoba, w celu wykonywania swoich działań, wykorzystuje zasoby ludzkie lub
rzeczowe w taki sam sposób, jak są one wykorzystywane przez producenta, handlowca
lub osoby świadczące usługi. Działalność gospodarcza w rozumieniu Dyrektywy 2006/112
/WE Rady będzie miała miejsce, gdy zaistnieje zamiar wykorzystania i zorganizowania
środków w celu wzięcia udziału w produkcji, dystrybucji towarów lub świadczeniu usług.
Przedmiotowe zagadnienie było również przedmiotem rozważań Trybunału
Sprawiedliwości Unii Europejskiej (orzeczenia w sprawie C-202/90 Ayuntamiento de Sevilla
przeciwko Recaudadores de Tributos de las Zonas Primera y Segunda, C-235/85 Komisja
Wspólnot Europejskich przeciwko Królestwu Niderlandów). TSUE w ww. orzeczeniach
wskazał, że za samodzielną nie będzie mogła być uznana działalność gospodarcza, która
wykonywana jest przy wykorzystaniu infrastruktury i organizacji wewnętrznej podmiotu,
na rzecz którego jest prowadzona, nie powoduje żadnego ryzyka ekonomicznego po
stronie usługodawcy, a nadto nie powoduje odpowiedzialności usługodawcy wobec osób
trzecich za szkody wyrządzone w związku z prowadzoną działalnością.
Ponadto, zgodnie z opinią RG M.G. Tesauro z 4 czerwca 1991 r. do sprawy C-202/90, co się
tyczy warunków pracy należy przeanalizować czy pracownik jest niejako zintegrowany z
organizacją pracodawcy (...) czy i w jakim zakresie może swobodnie zorganizować swoją
działalność. Jest oczywistym, że możliwość swobodnego zorganizowania (wybór
współpracowników, struktury niezbędne do wykonywania zadań, godziny pracy), jak też
brak zintegrowania w przedsiębiorstwie czy w administracji stanowią elementy typowe dla
działalności wykonywanej w sposób samodzielny. Jednakże poddanie się niektórym
dyrektywom jak też pewnej kontroli czy władzy dyscyplinarnej pracodawcy, które
odnajdujemy również w stosunku pracy nie wykluczają charakteru samodzielnego
działalności. Co się tyczy warunków wynagrodzenia, okoliczność, że wynagrodzenie (także
to określone ustawą) jest proporcjonalne do usług i charakter przypadkowy, który z tego
wynika stanowią jasne wskaźniki istnienia stosunku samodzielnej pracy. Nie ma
wątpliwości, że ryzyko w ramach stosunku pracy podporządkowanej spoczywa tylko na
pracodawcy. W zakresie odpowiedzialności wskazano, że należy badać czy pracownik jest
odpowiedzialny wobec osób trzecich za czynności i działania, które można mu przypisać
(pkt 6).
Zauważyć też należy, że sformułowanie w powołanym art. 15 ust. 3 pkt 3 ustawy
odnoszące się do odpowiedzialności, należy rozumieć jako odpowiedzialność
zleceniodawcy, w stosunku do osób trzecich, za czynności realizowane przez
zleceniobiorcę w ramach wykonywania zlecenia. Tylko w takim przypadku ryzyko
wykonania czynności zleconych przechodzi z faktycznego wykonawcy na osobę zlecającą
ich wykonanie, co wyklucza samodzielny charakter działalności zleceniobiorcy. Tak
bowiem rozumiana odpowiedzialność za wykonanie czynności wskazuje, kto ponosi
ryzyko prowadzonej działalności, a tym samym wskazuje na wyłączenie ze sfery
samodzielności (i z grona podatników podatku od towarów i usług) tego podmiotu, który
nie odpowiada za efekt wykonywanej pracy wobec osób trzecich.
O wyłączeniu z opodatkowania podatkiem od towarów i usług można zatem mówić w
przypadku, gdy zleceniobiorcę będą łączyć ze zleceniodawcą więzi analogiczne jak w
przypadku stosunku pracy, jako że nie będzie on ponosił ryzyka ekonomicznego w
związku z wykonywaniem czynności, będących przedmiotem wskazanych umów, a
odpowiedzialność za te czynności w stosunku do osób trzecich będzie bezwzględnie
ponosił zlecający. Oznacza to, że z treści zawartych umów wynikać powinno zobowiązanie,
które w swej istocie kładzie na zlecającego odpowiedzialność, zamiast na zleceniobiorcę,
podobnie jak ma to miejsce w przypadku stosunku pracy.
Powyższe oznacza, że jeżeli analiza umowy cywilnoprawnej (stosunku prawnego)
pomiędzy zleceniobiorcą - Panią, a zleceniodawcą - Powiatem wykaże, że spełnione są
wszystkie trzy warunki, to nie można uznać Pani za podatnika VAT. Jednocześnie brak
spełnienia któregokolwiek warunku oznacza, że zleceniobiorca występuje w charakterze
podatnika VAT.
Warunek pierwszy - warunki wykonywania czynności: należy uznać, że co do zasady w
istotę typowej umowy zlecenia, której przedmiotem jest pomoc prawna i mediacje
świadczone przez osobę fizyczną, wpisane jest wykorzystywanie infrastruktury i
organizacji wewnętrznej zlecającego - w przedmiotowej sprawie Powiatu.
W tym kontekście należy zauważyć, że wykorzystywanie infrastruktury i organizacji
wewnętrznej zlecającego powoduje, że zleceniobiorca nie ponosi również w tym zakresie
ryzyka ekonomicznego (co ma ścisły związek z tym jak kształtuje się wynagrodzenie -
warunek drugi).
Warunek drugi - wynagrodzenie: zakładając, że umowa przewiduje, że zleceniobiorca
korzysta z infrastruktury i organizacji wewnętrznej zlecającego (spełniony warunek
pierwszy), ustalenie, że warunek drugi jest spełniony w praktyce sprowadza się do
weryfikacji, czy umowa przewiduje stałe wynagrodzenie. Jeżeli umowa przewiduje stałe
wynagrodzenie, to nie można mówić o ponoszeniu przez zleceniobiorcę ryzyka
ekonomicznego.
Warunek trzeci - odpowiedzialność zlecającego wobec osób trzecich: warunek będzie
spełniony, jeżeli zgodnie z umową odpowiedzialność jest po stronie zlecającego, a nie po
stronie faktycznego wykonawcy - zleceniobiorcy, co wyklucza samodzielny charakter jego
działalności. Warunek będzie także spełniony, gdy dana umowa nie przewiduje (nie
wprowadza) takiej odpowiedzialności.
Zdaniem Wnioskodawczyni świadczenie przez nią nieodpłatnej pomocy prawnej na
podstawie zawartej umowy z Powiatem nie będzie mieściło się w definicji działalności
gospodarczej określonej w ustawie o podatku od towarów i usług, a tym samym nie
będzie z tego tytułu podatnikiem zobowiązanym do rozliczania tego podatku.
Wobec powyższego, w odniesieniu do świadczonych przez Wnioskodawczynię usług z
zakresu nieodpłatnej pomocy prawnej zaistnieją przesłanki z art. 15 ust. 3 pkt 3 ustawy, co
oznacza, że zostaną spełnione kryteria wyłączające świadczenie ww. usług, objętych
zawartymi umowami współpracy z Powiatem, z czynności podlegających ustawie. Zatem
świadczenie przez Wnioskodawczynię, w okolicznościach przedstawionych we wniosku,
opisanych usług bezpłatnej pomocy prawnej nie stanowi wykonywanej samodzielnie
działalności gospodarczej, i w efekcie Wnioskodawczyni nie jest z tego tytułu podatnikiem
podatku od towarów i usług, a wykonywane czynności nie podlegają opodatkowaniu tym
podatkiem.
W świetle art. 15 ust. 1 ustawy VAT, status podatnika posiadają osoby prawne, jednostki
organizacyjne niemające osobowości prawnej oraz osoby fizyczny wykonujące
samodzielnie działalność gospodarczą, bez względu na cel lub rezultat takiej działalności.
Działalność gospodarcza obejmuje wszelką działalność producentów, handlowców lub
usługodawców, w tym podmiotów pozyskujących zasoby naturalne oraz rolników, a także
działalność osób wykonujących wolne zawody. Działalność gospodarcza obejmuje w
szczególności czynności polegające na wykorzystywaniu towarów lub wartości
niematerialnych i prawnych w sposób ciągły dla celów zarobkowych. W konsekwencji,
opodatkowaniu VAT podlegają czynności wykonywane w ramach prowadzonej działalności
gospodarczej.
Jak stanowi natomiast art. 15 ust. 3 ustawy VAT, za wykonywaną samodzielnie działalność
gospodarczą, o której mowa w ust. 1, nie uznaje się czynności:
1) z tytułu których przychody zostały wymienione w art. 12 ust. 1-6 ustawy z dnia 26 lipca
1991 r. o podatku dochodowym od osób fizycznych;
2) z tytułu których przychody zostały wymienione w art. 13 pkt 2-9 ustawy z dnia 26 lipca
1991 r. o podatku dochodowym od osób fizycznych, jeżeli z tytułu wykonania tych
czynności osoby te są związane ze zlecającym wykonanie tych czynności prawnymi
więzami tworzącymi stosunek prawny pomiędzy zlecającym wykonanie czynności i
wykonującym zlecane czynności co do warunków wykonywania tych czynności,
wynagrodzenia i odpowiedzialności zlecającego wykonanie tych czynności wobec osób
trzecich.
Zgodnie natomiast z art. 13 ust. 1 pkt 8 lit. a ustawy z dnia 26 lipca 1991 r. o podatku
dochodowym od osób fizycznych (tekst jedn.: Dz. U. z 2024 r. poz. 226 ze zm.), za
przychody z działalności wykonywanej osobiście, o której mowa w art. 10 ust. 1 pkt 2,
uważa się m.in. przychody z tytułu wykonywania usług, na podstawie umowy zlecenia lub
umowy o dzieło, uzyskiwane od osoby fizycznej prowadzącej działalność gospodarczą,
osoby prawnej i jej jednostki organizacyjnej oraz jednostki organizacyjnej niemającej
osobowości prawnej, z wyjątkiem przychodów uzyskanych na podstawie umów
zawieranych w ramach prowadzonej przez podatnika pozarolniczej działalności
gospodarczej. W konsekwencji, przychody z działalności wykonywanej osobiście to
przychody ze świadczenia usług na podstawie umowy zlecenie, jeżeli nie są uzyskiwane w
ramach pozarolniczej działalności gospodarczej.
Mając na względzie powyższe, zdaniem Wnioskodawczyni, przychody z nieodpłatnej
pomocy prawnej świadczonej w ramach umowy o nieodpłatną pomoc prawną powinny
być kwalifikowane jako przychody z działalności wykonywanej osobiście, a nie
prowadzonej przez Wnioskodawczynię działalności gospodarczej, co w konsekwencji
prowadzi do wniosku, że świadczenie nieodpłatnej pomocy prawnej przez
Wnioskodawczynię nie stanowi czynności podlegającej opodatkowaniu VAT.
Należy bowiem podkreślić, że nie każda forma aktywności zawodowej osoby fizycznej
wykonującej tzw. wolny zawód jest związana z wykonywaną działalnością gospodarczą, ale
jedynie taka, która spełnia przesłanki do uznania za działalność gospodarczą w świetle
regulacji VAT.
Jak podkreśla się w doktrynie prawa, wykonywanie zawodu adwokata albo radcy
prawnego cechują różnice w stosunku do prowadzenia działalności gospodarczej
obejmujące m.in. odmienne relacje łączące z klientami oraz osobiste wykonywanie
wolnego zawodu o charakterze intelektualnym (Por. J. Jacyszyn, Przedsiębiorca a wolny
zawód, "Rejent" 2003, nr 10, s. 72-75).
W konsekwencji, w celu ustalenia, czy osoba fizyczna wykonująca czynności związane z
wykonywanym przez nią wolnym zawodem prowadzi działalność gospodarczą w
rozumieniu ustawy VAT, należy każdorazowo zbadać, jaki jest kształt wzajemnych relacji,
praw i obowiązków podmiotu w stosunku do podmiotu zlecającego te czynności. W
szczególności, nie jest możliwe przypisanie wszystkich czynności osób fizycznych do
prowadzonej przez nich działalności gospodarczej.
Możliwość uznania udzielania nieodpłatnej pomocy prawnej przez adwokata albo radcę
prawnej za świadczenie usług w ramach działalności gospodarczej w istocie wyklucza sam
charakter tej instytucji oraz przepisy ustawy o nieodpłatnej pomocy prawnej.
Zgodnie bowiem z art. 5 ust. 1 ustawy o nieodpłatnej pomocy prawnej, nieodpłatnej
pomocy prawnej udziela osobiście adwokat lub radca prawny, a w szczególnie
uzasadnionych przypadkach z ich upoważnienia aplikant adwokacki lub aplikant
radcowski.
Powyższe wskazuje, że udzielanie nieodpłatnej pomocy prawnej stanowi przejaw osobistej
działalności profesjonalnej adwokata albo radcy prawnego, a nie jego działalności
gospodarczej. W tym kontekście należy stwierdzić, że radca prawny udzielając
nieodpłatnej pomocy prawnej na rzecz osób uprawnionych w ramach Punktu
Nieodpłatnej Pomocy Prawnej działa jako osoba fizyczna posiadająca uprawnienia i
kwalifikacje, a nie jako przedsiębiorca prowadzący Kancelarię Radcy Prawnego.
Wnioskodawczyni nie reprezentuje bowiem swojej Kancelarii, nie może również działać na
rzecz swojej Kancelarii (np.: poprzez wręczanie wizytówek, itd.). Ponadto, stosunek prawny
i faktyczny pomiędzy Wnioskodawczynią a Powiatem znacząco odbiega od stosunku
łączącego Wnioskodawczynię z klientami.
W odniesieniu do definicji działalności wykonywanej osobiście, w tym przez przedstawicieli
tzw. wolnych zawodów, oraz rozróżnienia pomiędzy działalnością wykonywaną osobiście,
a działalnością gospodarczą, należy zauważyć, że kwestia ta była przedmiotem licznych
wyroków Europejskiego Trybunału Sprawiedliwości Unii Europejskiej (TSUE) oraz
krajowych sądów administracyjnych.
W świetle wyroków TSUE, akceptowanych przez orzecznictwo sądów administracyjnych, za
samodzielną działalność gospodarczą nie może być uznana działalność prowadzona przy
wykorzystaniu zasobów innego podmiotu, która nie powoduje ryzyka ekonomicznego po
stronie usługodawcy, nie jest związana z powstaniem odpowiedzialności usługodawcy
wobec osób trzecich za szkody wyrządzone w związku z prowadzoną działalnością oraz
jest związana z podporządkowaniem osoby wykonującej taką działalność (wyrok TS z 15
grudnia 1987 r., C-235/85, Komisja Wspólnot Europejskich v. Królestwo Niderlandów, EU:C:
1987:161, dalej wyrok C-235/85, Komisja, oraz wyrok TS z 25 lipca 1991 r., C-202/90,
Ayuntamiento de Sevilla v. Recaudadores de Tributos de las Zonas primera y segunda, EU:
C:1991:332, dalej wyrok C-202/90, Ayuntamiento).
Mając na względzie wskazane powyżej orzecznictwo TSUE oraz przesłanki prowadzonej
działalności gospodarczej określone w ustawie VAT, należy uznać, że świadczenie
nieodpłatnej pomocy prawnej na podstawie umowy zawartej z Powiatem nie spełnia
przesłanek działalności gospodarczej.
Wnioskodawczyni wykonuje czynności nieodpłatnej pomocy prawnej w ramach dyżurów w
Punkcie Nieodpłatnej Pomocy Prawnej. Nie ma swobody miejsca i czasu świadczenia
nieodpłatnej pomocy prawnej, a zasady określa Umowa o nieodpłatną pomoc prawną
zawarta z Powiatem. Jeżeli z różnych przyczyn nie może wykonać zadań w trakcie dyżuru,
musi zapewnić zastępstwo, nie może w szczególności zmienić dnia albo godzin dyżuru, lub
wyznaczyć dyżur w miejscu przez niego wyznaczonym (np. w siedzibie prowadzonej
Kancelarii). Wnioskodawczyni (w przeciwieństwie do usług świadczonych na rzecz
klientów) nie ma swobody wyboru osób, na rzecz których świadczy pomoc prawną.
Nieodpłatna pomoc prawna jest bowiem świadczona na rzecz osób uprawnionych, które
zgłosiły się do Punktu Nieodpłatnej Pomocy Prawnej. W wyjątkowych sytuacjach,
wynikających m.in. z konfliktu interesów, Wnioskodawczyni może odmówić nieodpłatnej
pomocy prawnej, ale jest zobowiązana do wskazania osobie uprawnionej innego Punktu
Nieodpłatnej Pomocy Prawnej na terytorium Powiatu. Wnioskodawczyni nie wykorzystuje
zasobów należących do Kancelarii do świadczenia nieodpłatnej pomocy prawnej. Co do
zasady, wszystkie niezbędne zasoby powinien dostarczyć Wnioskodawczyni Powiat, a
Wnioskodawczyni wykorzystuje zasoby Powiatu zgromadzone w Punkcie Nieodpłatnej
Pomocy Prawnej. Wnioskodawczyni wykorzystuje własne zasoby jedynie w takim zakresie,
w jakim wykorzystują własne zasoby pracownicy i zleceniobiorcy (np. samochód prywatny
w celu dojazdu do Punktu Nieodpłatnej Pomocy Prawnej).
Mając powyższe na względzie, Wnioskodawczyni nie ponosi ryzyka ekonomicznego ani
gospodarczego udzielania nieodpłatnej pomocy prawnej w ramach umowy zawartej z
Powiatem. Wynagrodzenie Wnioskodawczyni jest z góry określone (uzależnione m.in. od
obowiązujących stawek oraz ilości dyżurów). Wnioskodawczyni nie ma możliwości
negocjowania wynagrodzenia, a wynagrodzenie nie jest rezultatem ilości porad
udzielonych w trakcie dyżurów.
W odniesieniu do relacji pomiędzy Powiatem, a Wnioskodawczynią należy wskazać, że nie
ma ona charakteru współpracy opartej na woli wyrażonej przez strony oraz
równorzędności pomiędzy Wnioskodawczynią a Powiatem. Wnioskodawczyni nie ma
możliwości kształtowania zasad współpracy z Powiatem na takich zasadach, na jakich
kształtuje zasady świadczenia usług na rzecz Klientów. Z drugiej strony, Powiat zawierając
Umowę również nie ma swobody ustalania warunków współpracy, ale jest związany
przepisami ustawy o nieodpłatnej pomocy prawnej.
Wnioskodawczyni wskazuje, że ww. stanowisko było potwierdzane przez Dyrektora KIS w
licznych interpretacjach indywidualnych, przykładowo:
w interpretacji indywidualnej z 5 maja 2024 r., o sygn. 0112-KDIL1-3.4012.66.2023.2.
AKS,
w interpretacji indywidualnej z 10 sierpnia 2024 r., o sygn. 0114-KDIP4-
2.4012.401.2023.1.MC,
w interpretacji indywidualnej z 16 kwietnia 2024 r., o sygn. 0112-KDIL1-
1.4012.80.2024.2.HW.
w interpretacji indywidualnej z 6 listopada 2024 r., o sygn. 0112-KDIL1-
1.4012.616.2024.3.DS
Biorąc pod uwagę stanowisko zawarte we wniosku, tj. przyjęcie, że świadczenie przez
Wnioskodawczynię, w okolicznościach przedstawionych we wniosku, usług nieodpłatnych
porad prawnych na podstawie przedmiotowej umowy zlecenia, nie stanowi wykonywanej
samodzielnie działalności gospodarczej i w efekcie nie podlega podatkiem VAT, zdaniem
Wnioskodawczyni, nie jest ona zobowiązana do dokumentowania tych czynności
fakturami (faktura nie jest dowodem właściwym dla udokumentowania otrzymanego z
tego tytułu wynagrodzenia).
Jednocześnie, w ocenie Wnioskodawczyni, na gruncie przepisów dotyczących podatku od
towarów i usług, brak jest przeciwskazań dla udokumentowania wykonywanych czynności
poprzez wystawienie innego dokumentu księgowego, np. noty księgowej lub rachunku
wystawianego do umowy zlecenia.
Pytania
1) Czy udzielanie nieodpłatnej pomocy prawnej na zasadach przedstawionych we
wniosku o interpretację indywidualną stanowi świadczenie usług w ramach
prowadzonej przez Wnioskodawczynię działalności gospodarczej, które podlega
opodatkowaniu podatkiem VAT?
2) Czy w odniesieniu do czynności opisanych w pkt 1 Wnioskodawczyni, z tytułu
wykonania czynności niepodlegających opodatkowaniu podatkiem od towarów i usług,
winna wystawić faktury VAT, a czy też powinna wystawić notę księgową, czy może
rachunek do umowy zlecenia?
Pani stanowisko w sprawie
1) Świadczenie przez Wnioskodawczynię, w okolicznościach przedstawionych we
wniosku, usług nieodpłatnych porad prawnych na podstawie przedmiotowej umowy
zlecenia, nie stanowi wykonywanej samodzielnie działalności gospodarczej i w efekcie
nie podlega podatkiem VAT, zdaniem Wnioskodawczyni, nie jest ona zobowiązana do
dokumentowania tych czynności fakturami (faktura nie jest dowodem właściwym dla
udokumentowania otrzymanego z tego tytułu wynagrodzenia).
2) Na gruncie przepisów dotyczących podatku od towarów i usług, brak jest
przeciwskazań dla udokumentowania wykonywanych czynności poprzez wystawienie
innego dokumentu księgowego, np. noty księgowej lub rachunku wystawianego do
umowy zlecenia.
Ocena stanowiska
Stanowisko, które przedstawiła Pani we wniosku jest:
prawidłowe - w części dotyczącej nieuznania nieodpłatnej pomocy prawnej za
działalność gospodarczą podlegającą opodatkowaniu VAT, braku obowiązku
dokumentowania tych czynności fakturami oraz możliwości udokumentowania
wykonywanych czynności poprzez wystawienie noty księgowej;
nieprawidłowe - w części dotyczącej udokumentowania wykonywanych czynności
poprzez wystawienie rachunku.
Uzasadnienie interpretacji indywidualnej
Zgodnie z art. 5 ust. 1 pkt 1 ustawy z 11 marca 2004 r. o podatku od towarów i usług (t. j.
Dz. U. z 2024 r. poz. 361 ze zm.), zwanej dalej „ustawą”:
Opodatkowaniu podatkiem od towarów i usług podlegają odpłatna dostawa towarów i
odpłatne świadczenie usług na terytorium kraju.
Na podstawie art. 7 ust. 1 ustawy:
Przez dostawę towarów, o której mowa w art. 5 ust. 1 pkt 1, rozumie się przeniesienie
prawa do rozporządzania towarami jak właściciel (...).
Stosownie do treści art. 8 ust. 1 ustawy:
Przez świadczenie usług, o którym mowa w art. 5 ust. 1 pkt 1, rozumie się każde
świadczenie na rzecz osoby fizycznej, osoby prawnej lub jednostki organizacyjnej
niemającej osobowości prawnej, które nie stanowi dostawy towarów w rozumieniu
art. 7, w tym również:
1) przeniesienie praw do wartości niematerialnych i prawnych, bez względu na formę,
w jakiej dokonano czynności prawnej;
2) zobowiązanie do powstrzymania się od dokonania czynności lub do tolerowania
czynności lub sytuacji;
3) świadczenie usług zgodnie z nakazem organu władzy publicznej lub podmiotu
działającego w jego imieniu lub nakazem wynikającym z mocy prawa.
Pojęcie świadczenia usług ma bardzo szeroki zakres. Przez świadczenie należy rozumieć
każde zachowanie, na które składać się może zarówno działanie (uczynienie, wykonanie
czegoś na rzecz innej osoby), jak i zaniechanie, powstrzymanie się od działania
(nieczynienie bądź też tolerowanie). Przy ocenie charakteru świadczenia jako usługi należy
mieć na względzie, że ustawa o podatku od towarów i usług zalicza do grona usług każde
świadczenie, które nie jest dostawą w myśl art. 7 ustawy. Należy jednak zaznaczyć, że
usługą będzie tylko takie świadczenie, w przypadku którego istnieje bezpośredni
konsument, odbiorca świadczenia odnoszący korzyść o charakterze majątkowym.
W związku z powyższym czynność podlega opodatkowaniu jedynie wówczas, gdy
wykonywana jest w ramach umowy zobowiązaniowej, a jedna ze stron transakcji może
zostać uznana za bezpośredniego beneficjenta tej czynności, przy czym związek pomiędzy
otrzymywaną płatnością a świadczeniem na rzecz dokonującego płatności musi mieć
charakter bezpośredni i na tyle wyraźny, aby można powiedzieć, że płatność następuje w
zamian za to świadczenie.
Należy przy tym podkreślić, że nie każda czynność stanowiąca świadczenie usług podlega
opodatkowaniu. Aby dana czynność była opodatkowana tym podatkiem musi być
wykonana przez podatnika. Warunkiem bowiem opodatkowania danej czynności
podatkiem od towarów i usług jest łączne spełnienie dwóch przesłanek: po pierwsze
czynność winna być ujęta w katalogu czynności podlegających opodatkowaniu podatkiem
od towarów i usług, po drugie musi ona być zrealizowana przez podmiot, który w związku
z jej wykonaniem w ramach prowadzonej działalności gospodarczej, będzie podatnikiem
podatku od towarów i usług.
W myśl art. 15 ust. 1 ustawy:
Podatnikami są osoby prawne, jednostki organizacyjne niemające osobowości
prawnej oraz osoby fizyczne, wykonujące samodzielnie działalność gospodarczą, o
której mowa w ust. 2, bez względu na cel lub rezultat takiej działalności.
Na podstawie art. 15 ust. 2 ustawy:
Pod pojęciem działalności gospodarczej rozumie się wszelką działalność producentów,
handlowców lub usługodawców, w tym podmiotów pozyskujących zasoby naturalne
oraz rolników, a także działalność osób wykonujących wolne zawody. Działalność
gospodarcza obejmuje w szczególności czynności polegające na wykorzystywaniu
towarów lub wartości niematerialnych i prawnych w sposób ciągły dla celów
zarobkowych.
W świetle art. 15 ust. 3 ustawy:
Za wykonywaną samodzielnie działalność gospodarczą, o której mowa w ust. 1, nie
uznaje się czynności:
1) z tytułu których przychody zostały wymienione w art. 12 ust. 1-6 ustawy z dnia 26
lipca 1991 r. o podatku dochodowym od osób fizycznych;
2) (uchylony)
3) z tytułu których przychody zostały wymienione w art. 13 pkt 2-9 ustawy z dnia 26
lipca 1991 r. o podatku dochodowym od osób fizycznych, jeżeli z tytułu wykonania
tych czynności osoby te są związane ze zlecającym wykonanie tych czynności
prawnymi więzami tworzącymi stosunek prawny pomiędzy zlecającym wykonanie
czynności i wykonującym zlecane czynności co do warunków wykonywania tych
czynności, wynagrodzenia i odpowiedzialności zlecającego wykonanie tych
czynności wobec osób trzecich.
Według art. 13 ustawy z dnia 26 lipca 1991 r. o podatku dochodowym od osób fizycznych
(t. j. Dz. U. z 2025 r. poz. 163 ze zm.), dalej jako „ustawa o PIT (podatek dochodowy od osób fizycznych)”:
Za przychody z działalności wykonywanej osobiście, o której mowa w art. 10 ust. 1 pkt
2, uważa się:
1) (uchylony)
2) przychody z osobiście wykonywanej działalności artystycznej, literackiej, naukowej,
trenerskiej, oświatowej i publicystycznej, w tym z tytułu udziału w konkursach z
dziedziny nauki, kultury i sztuki oraz dziennikarstwa, przychody z tytułu udziału w
badaniach i eksperymentach prowadzonych przez podmioty tworzące system
szkolnictwa wyższego i nauki, jak również przychody z uprawiania sportu, stypendia
sportowe przyznawane na podstawie odrębnych przepisów oraz przychody sędziów
z tytułu prowadzenia zawodów sportowych;
3) przychody z działalności duchownych, osiągane z innego tytułu niż umowa o pracę;
4) przychody z działalności polskich arbitrów uczestniczących w procesach
arbitrażowych z partnerami zagranicznymi;
5) przychody otrzymywane przez osoby wykonujące czynności związane z pełnieniem
obowiązków społecznych lub obywatelskich, bez względu na sposób powoływania
tych osób, nie wyłączając odszkodowania za utracony zarobek, z wyjątkiem
przychodów, o których mowa w pkt 7;
6) przychody osób, którym organ władzy lub administracji państwowej albo
samorządowej, sąd lub prokurator, na podstawie właściwych przepisów, zlecił
wykonanie określonych czynności, a zwłaszcza przychody biegłych w postępowaniu
sądowym, dochodzeniowym i administracyjnym oraz płatników, z zastrzeżeniem
art. 14 ust. 2 pkt 10, i inkasentów należności publicznoprawnych, a także przychody
z tytułu udziału w komisjach powoływanych przez organy władzy lub administracji
państwowej albo samorządowej, z wyjątkiem przychodów, o których mowa w pkt 9;
7) przychody otrzymywane przez osoby, niezależnie od sposobu ich powoływania,
należące do składu zarządów, rad nadzorczych, komisji lub innych organów
stanowiących osób prawnych;
7a) przychody otrzymywane przez członków Rady Mediów Narodowych;
8) przychody z tytułu wykonywania usług, na podstawie umowy zlecenia lub umowy o
dzieło, uzyskiwane wyłącznie od:
a) osoby fizycznej prowadzącej działalność gospodarczą, osoby prawnej i jej jednostki
organizacyjnej oraz jednostki organizacyjnej niemającej osobowości prawnej,
b) właściciela (posiadacza) nieruchomości, w której lokale są wynajmowane, lub
działającego w jego imieniu zarządcy albo administratora - jeżeli podatnik wykonuje
te usługi wyłącznie dla potrzeb związanych z tą nieruchomością,
c) przedsiębiorstwa w spadku
- z wyjątkiem przychodów uzyskanych na podstawie umów zawieranych w ramach
prowadzonej przez podatnika pozarolniczej działalności gospodarczej oraz
przychodów, o których mowa w pkt 9;
9) przychody uzyskane na podstawie umów o zarządzanie przedsiębiorstwem,
kontraktów menedżerskich lub umów o podobnym charakterze, w tym przychody z
tego rodzaju umów zawieranych w ramach prowadzonej przez podatnika
pozarolniczej działalności gospodarczej - z wyjątkiem przychodów, o których mowa
w pkt 7.
Pojęcie działalności gospodarczej zdefiniowane zostało również w drugim akapicie art. 9
ust. 1 Dyrektywy 2006/112/WE Rady z 28 listopada 2006 r. w sprawie wspólnego systemu
podatku od wartości dodanej (Dz. Urz. UE L z 11.12.2006 Nr 347, str. 1, ze zm.), zwanej
dalej Dyrektywą 2006/112/WE Rady. Na podstawie tego artykułu:
„Podatnikiem” jest każda osoba prowadząca samodzielnie w dowolnym miejscu
jakąkolwiek działalność gospodarczą, bez względu na cel czy też rezultaty takiej
działalności.
„Działalność gospodarcza” obejmuje wszelką działalność producentów, handlowców
lub usługodawców, włącznie z górnictwem, działalnością rolniczą i wykonywaniem
wolnych zawodów lub uznanych za takie. Za działalność gospodarczą uznaje się w
szczególności wykorzystywanie, w sposób ciągły, majątku rzeczowego lub wartości
niematerialnych w celu uzyskania z tego tytułu dochodu.
Przepis ten stwierdza, że wykorzystywanie własności dóbr materialnych lub
niematerialnych do celów zarobkowych w sposób ciągły, należy w szczególności uznać za
działalność gospodarczą.
W akapicie pierwszym, art. 9 ust. 1 Dyrektywy 2006/112/WE Rady, określa osobę, która
może stać się podatnikiem, jako każdą osobę, która niezależnie prowadzi w dowolnym
miejscu jakąkolwiek działalność gospodarczą, bez względu na cel czy też rezultaty takiej
działalności.
Przepis art. 10 Dyrektywy 2006/112/WE Rady wyjaśnia znaczenie terminu „samodzielnie”
użytego w art. 9. Jak stanowi ww. art. 10 Dyrektywy 2006/112/WE:
Warunek, o którym mowa w art. 9 ust. 1, przewidujący, że działalność gospodarcza jest
prowadzona samodzielnie wyklucza opodatkowanie VAT pracowników i innych osób, o ile
są one związane z pracodawcą umową o pracę lub jakimikolwiek innymi więzami
prawnymi tworzącymi stosunek prawny między pracodawcą a pracownikiem w zakresie
warunków pracy, wynagrodzenia i odpowiedzialności pracodawcy.
W celu określenia granic pojęcia „działalności gospodarczej” i „podatnika” należy
przypomnieć art. 9 ust. 2 i art. 12 ust. 1 Dyrektywy 2006/112/WE Rady.
Przepis art. 9 ust. 2 Dyrektywy 2006/112/WE Rady stwierdza, że:
Poza osobami, o których mowa w ust. 1, za podatnika uznawana jest każda osoba,
która okazjonalnie dokonuje dostawy nowego środka transportu wysyłanego lub
transportowanego do nabywcy przez sprzedawcę, przez nabywcę albo na rzecz
sprzedawcy lub nabywcy, do miejsca przeznaczenia znajdującego się poza terytorium
państwa członkowskiego, ale na terytorium Wspólnoty.
Przy czym, zgodnie z art. 12 ust. 1 Dyrektywy 2006/112/WE Rady:
Państwa członkowskie mogą uznać za podatnika każdego, kto okazjonalnie dokonuje
transakcji związanej z działalnością, o której mowa w art. 9 ust. 1 akapit drugi (...).
Dyrektywa 2006/112/WE Rady wskazuje na bardzo szeroki zakres działalności
gospodarczej, obejmujący wszystkie etapy produkcji, dystrybucji i dostarczania towarów i
usług.
To, że działalność gospodarcza, która ma być traktowana jako taka, nie jest działalnością
wykonywaną okazjonalnie, nie oznacza, że działalność ta, aby mieścić się w zakresie
podatku VAT, musi osiągnąć pewną liczbę operacji lub osiągnąć określony poziom
dochodu. Decydującym elementem jest wola lub zamiar osoby dokonującej czynności, aby
brać udział w produkcji, dystrybucji lub dostarczaniu dóbr lub usług. Elementem
definiującym działalność gospodarczą na gruncie przepisów Dyrektywy 2006/112/WE Rady
jest to, że osoba, w celu wykonywania swoich działań, wykorzystuje zasoby ludzkie lub
rzeczowe w taki sam sposób, jak są one wykorzystywane przez producenta, handlowca
lub osoby świadczące usługi. Działalność gospodarcza w rozumieniu Dyrektywy 2006/112
/WE Rady będzie miała miejsce, gdy zaistnieje zamiar wykorzystania i zorganizowania
środków w celu wzięcia udziału w produkcji, dystrybucji towarów lub świadczeniu usług.
Przedmiotowe zagadnienie było również przedmiotem rozważań Trybunału
Sprawiedliwości Unii Europejskiej (orzeczenia w sprawie C-202/90 Ayuntamiento de Sevilla
przeciwko Recaudadores de Tributos de las Zonas Primera y Segunda, C-235/85 Komisja
Wspólnot Europejskich przeciwko Królestwu Niderlandów). TSUE w ww. orzeczeniach
wskazał, że za samodzielną nie będzie mogła być uznana działalność gospodarcza, która
wykonywana jest przy wykorzystaniu infrastruktury i organizacji wewnętrznej podmiotu,
na rzecz którego jest prowadzona, nie powoduje żadnego ryzyka ekonomicznego po
stronie usługodawcy, a nadto nie powoduje odpowiedzialności usługodawcy wobec osób
trzecich za szkody wyrządzone w związku z prowadzoną działalnością.
Ponadto, zgodnie z opinią RG M.G. Tesauro z 4 czerwca 1991 r. do sprawy C-202/90, co się
tyczy warunków pracy należy przeanalizować czy pracownik jest niejako zintegrowany z
organizacją pracodawcy (...) czy i w jakim zakresie może swobodnie zorganizować swoją
działalność. Jest oczywistym, że możliwość swobodnego zorganizowania (wybór
współpracowników, struktury niezbędne do wykonywania zadań, godziny pracy), jak też
brak zintegrowania w przedsiębiorstwie czy w administracji stanowią elementy typowe dla
działalności wykonywanej w sposób samodzielny. Jednakże poddanie się niektórym
dyrektywom jak też pewnej kontroli czy władzy dyscyplinarnej pracodawcy, które
odnajdujemy również w stosunku pracy nie wykluczają charakteru samodzielnego
działalności. Co się tyczy warunków wynagrodzenia, okoliczność, że wynagrodzenie (także
to określone ustawą) jest proporcjonalne do usług i charakter przypadkowy, który z tego
wynika stanowią jasne wskaźniki istnienia stosunku samodzielnej pracy. Nie ma
wątpliwości, że ryzyko w ramach stosunku pracy podporządkowanej spoczywa tylko na
pracodawcy. W zakresie odpowiedzialności wskazano, że należy badać czy pracownik jest
odpowiedzialny wobec osób trzecich za czynności i działania, które można mu przypisać
(pkt 6).
Pani wątpliwości dotyczą ustalenia, czy udzielanie nieodpłatnej pomocy prawnej na
zasadach przedstawionych we wniosku stanowi świadczenie usług w ramach prowadzonej
przez Panią działalności gospodarczej i podlega opodatkowaniu VAT.
Z przywołanego wyżej przepisu art. 15 ust. 3 ustawy wynika, że warunkiem dla uznania, że
określone czynności wykonywane przez osobę fizyczną nie stanowią samodzielnie
wykonywanej działalności gospodarczej i tym samym pozostają poza regulacjami ustawy o
podatku od towarów i usług, jest uznanie przychodów osiąganych z tytułu wykonywanych
czynności za przychody wymienione w art. 12 ust. 1-6 (przychody z wykonywanej pracy)
lub w art. 13 pkt 2-9 (przychody z działalności wykonywanej osobiście) ustawy z 26 lipca
1991 r. o podatku dochodowym od osób fizycznych.
Wskazać należy, że z cytowanego przepisu art. 15 ust. 3 pkt 3 ustawy wynika, że dla
uznania, że określone czynności wykonywane przez osobę fizyczną nie stanowią
samodzielnie wykonywanej działalności gospodarczej i tym samym pozostają poza
regulacjami ustawy, istotne jest łączne spełnienie wszystkich elementów wymienionych w
tym przepisie, tj. związanie zleceniobiorcy ze zlecającym wykonanie tych czynności
prawnymi więzami tworzącymi stosunek prawny pomiędzy zlecającym a wykonującym
zlecane czynności co do warunków:
wykonywania tych czynności,
wynagrodzenia, oraz
odpowiedzialności zlecającego wykonanie tych czynności wobec osób trzecich.
Zatem, użycie słowa „samodzielnie” w kontekście art. 15 ust. 3 pkt 3 ustawy, wyklucza
opodatkowanie pracowników i innych osób, o ile są one związane z pracodawcą przez
umowę o pracę lub inny stosunek prawny tworzący więzi (stosunek podporządkowania)
między pracodawcą a pracownikiem co do (w zakresie) warunków pracy, wynagrodzenia i
odpowiedzialności pracodawcy.
Oznacza to, że przychody z tytułu wykonywanych czynności nie tylko powinny być
wymienione w art. 13 pkt 2-9 ustawy o PIT, lecz także spełnione muszą zostać pozostałe
kryteria przedmiotowe określające m.in., czy działanie usługodawcy odbywa się na
warunkach ryzyka gospodarczego, a tym samym kto ponosi odpowiedzialność za
wykonane usługi. Nie stanowią bowiem samodzielnej działalności gospodarczej, w
rozumieniu art. 15 ust. 2 ustawy, tylko i wyłącznie te czynności, gdy pomiędzy zlecającym
ich wykonanie i wykonującym zlecone czynności istnieją więzy tworzące stosunek prawny
w zakresie warunków wykonywania tych czynności, wynagrodzenia i odpowiedzialności
zlecającego wykonanie tych czynności wobec osób trzecich.
Odnośnie dwóch pierwszych warunków stwierdzić należy, że każdy w zasadzie stosunek
prawny o charakterze odpłatnym, istniejący pomiędzy podmiotem zlecającym wykonanie
danej czynności a podmiotem, który daną czynność wykonuje, jest w jakimś sensie
określony co do warunków wykonywania danych czynności oraz wynagrodzenia.
Nie będzie więc podatnikiem w rozumieniu ustawy o podatku od towarów i usług osoba,
która w ramach podpisanej umowy, tworzyć będzie ze zlecającym więzi analogiczne ze
stosunkiem pracy, nie ponosząc tym samym ryzyka ekonomicznego w związku z
wykonywanymi czynnościami. Tylko spełnienie wymogów wyłączających samodzielność
działania poprzez zawarcie więzi prawnej między zleceniodawcą a zleceniobiorcą co do
warunków wykonywania zleconych czynności, wynagrodzenia i odpowiedzialności
zlecającego wykonanie tych czynności wobec osób trzecich, pozwala jednocześnie
wyłączyć wykonywane czynności z opodatkowania podatkiem od towarów i usług.
Mając na uwadze fakt, że w zasadzie każdy stosunek prawny o charakterze odpłatnym,
istniejący pomiędzy podmiotem zlecającym wykonanie danej czynności a podmiotem,
który daną czynność wykonuje, określa wynagrodzenie oraz przynajmniej podstawowe
warunki wykonywania czynności, należy uznać, że „odpowiedzialność zlecającego wobec
osób trzecich” jest kryterium kluczowym dla oceny charakteru prawnopodatkowego
danego podmiotu. Jest to czynnik odróżniający na gruncie ustawy o podatku VAT
prowadzenie działalności gospodarczej (przesłanki warunkującej status podatnika
podatku VAT) od innego rodzaju aktywności zawodowej niepowodującej powstania
podmiotowości prawnopodatkowej na gruncie ustawy.
W opisie sprawy wskazała Pani, że wynagrodzenie za świadczenie usług nieodpłatnej
pomocy prawnej na podstawie umowy zawartej z Powiatem nie stanowi kategorii
przychodów, o których mowa w art. 12 ustawy o podatku dochodowym od osób
fizycznych. Jednocześnie zaznaczyła Pani, że wynagrodzenie za świadczenie usług
nieodpłatnej pomocy prawnej na podstawie Umowy zawartej z Powiatem stanowi
przychód, o którym mowa w art. 13 pkt 8 lit. a ustawy o podatku dochodowym od osób
fizycznych.
Zatem należy przeanalizować, czy w analizowanej sprawie zostały spełnione pozostałe
warunki, o których mowa w art. 15 ust. 3 pkt 3 ustawy.
Zauważyć należy, że sformułowanie w powołanym art. 15 ust. 3 pkt 3 ustawy odnoszące
się do odpowiedzialności, należy rozumieć jako odpowiedzialność zleceniodawcy, w
stosunku do osób trzecich, za czynności realizowane przez zleceniobiorcę w ramach
wykonywania zlecenia. Tylko w takim przypadku ryzyko wykonania czynności zleconych
przechodzi z faktycznego wykonawcy na osobę zlecającą ich wykonanie, co wyklucza
samodzielny charakter działalności zleceniobiorcy.
Tak bowiem rozumiana odpowiedzialność za wykonanie czynności wskazuje, kto ponosi
ryzyko prowadzonej działalności, a tym samym wskazuje na wyłączenie ze sfery
samodzielności (i z grona podatników podatku od towarów i usług) tego podmiotu, który
nie odpowiada za efekt wykonywanej pracy wobec osób trzecich.
O wyłączeniu z opodatkowania podatkiem od towarów i usług można zatem mówić w
przypadku, gdy zleceniobiorcę będą łączyć ze zleceniodawcą więzi analogiczne jak w
przypadku stosunku pracy, jako że nie będzie on ponosił ryzyka ekonomicznego w
związku z wykonywaniem czynności, będących przedmiotem wskazanych umów, a
odpowiedzialność za te czynności w stosunku do osób trzecich będzie bezwzględnie
ponosił zlecający. Oznacza to, że z treści zawartych umów wynikać powinno zobowiązanie,
które w swej istocie kładzie na zlecającego odpowiedzialność, zamiast na zleceniobiorcę,
podobnie jak ma to miejsce w przypadku stosunku pracy.
Powyższe oznacza, że jeżeli analiza umowy cywilnoprawnej (stosunku prawnego)
pomiędzy Zleceniobiorcą - Panią a Zleceniodawcą - Powiatem wykaże, że spełnione są
wszystkie trzy warunki, to nie można uznać Pani za podatnika VAT. Jednocześnie brak
spełnienia któregokolwiek warunku oznacza, że zleceniobiorca występuje w charakterze
podatnika VAT.
Warunek pierwszy - warunki wykonywania czynności. Należy uznać, że co do zasady w
istotę typowej umowy zlecenia, której przedmiotem jest poradnictwo obywatelskie oraz
pomoc prawna świadczone przez osobę fizyczną, wpisane jest wykorzystywanie
infrastruktury i organizacji wewnętrznej zlecającego.
W tym kontekście należy zauważyć, że wykorzystywanie infrastruktury i organizacji
wewnętrznej zlecającego powoduje, że zleceniobiorca nie ponosi również w tym zakresie
ryzyka ekonomicznego (co ma ścisły związek z tym jak kształtuje się wynagrodzenie -
warunek drugi).
Warunek drugi - wynagrodzenie. Zakładając, że umowa przewiduje, że zleceniobiorca
korzysta z infrastruktury i organizacji wewnętrznej zlecającego (spełniony warunek
pierwszy), ustalenie, że warunek drugi jest spełniony w praktyce sprowadza się do
weryfikacji czy umowa przewiduje stałe wynagrodzenie. Jeżeli umowa przewiduje stałe
wynagrodzenie, to nie można mówić o ponoszeniu ryzyka ekonomicznego przez doradcę.
Warunek trzeci - odpowiedzialność zlecającego wobec osób trzecich. Warunek będzie
spełniony jeżeli zgodnie z umową odpowiedzialność jest po stronie zlecającego, a nie po
stronie faktycznego wykonawcy - zleceniobiorcy, co wyklucza samodzielny charakter jego
działalności. Warunek będzie także spełniony, gdy dana umowa nie przewiduje (nie
wprowadza) takiej odpowiedzialności.
W opisie sprawy podała Pani informacje, z których wynika, że:
zawarła Pani z Powiatem (...) Umowę o świadczenie usług nieodpłatnej pomocy
prawnej;
działając w charakterze adwokata zobowiązała się Pani do osobistego świadczenia
za wynagrodzeniem należnym od Powiatu nieodpłatnej pomocy prawnej osobom
uprawnionym w Punkcie Nieodpłatnej Pomocy Prawnej prowadzonym przez Powiat
w (...);
w Umowie zostały określone miejsce i czas udzielania nieodpłatnej pomocy
prawnej, miesięczne wynagrodzenie za udzielanie nieodpłatnej pomocy prawnej, a
także zasady wyznaczania zastępstwa w odniesieniu do dyżurów wyznaczonych
przez Powiat;
wynagrodzenie określone w Umowie jest ustalone przez Powiat, na podstawie
przepisów ustawy o nieodpłatnej pomocy prawnej oraz stosownego
rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości;
nie ma Pani wpływu na wysokość wynagrodzenia należnego od Powiatu, w
szczególności wynagrodzenie nie jest zależne od ilości porad udzielonych w trakcie
dyżurów, które Pani odbyła w tracie miesiąca;
do wykonywania czynności wynikających z Umowy wykorzystuje Pani lokal i
infrastrukturę zapewnioną przez Powiat;
zgodnie z zapisami Umowy, Powiat zapewnia stosowne warunki świadczenia
nieodpłatnej pomocy prawnej, w tym stały dostęp do łączy internetowych,
materiały eksploatacyjne do środków technicznych, w które wyposażony jest punkt
oraz wzory dokumentów w formie papierowej oraz nieodpłatne systemy informacji
prawnej. Powiat zapewnia też meble biurowe (biurko, dwa krzesła), laptop z kartą
sieciową, drukarkę, niszczarkę, okablowanie. Ponadto Zleceniodawca wyposaża
lokale w podstawowe materiały biurowe oraz tusz (toner) do drukarki lub
kserokopiarki;
nie ponosi Pani gospodarczego, ekonomicznego ryzyka w związku z wykonywaniem
czynności na podstawie umowy;
Umowa nie zobowiązuje Pani do zawarcia umowy ubezpieczenia od
odpowiedzialności wobec osób trzecich;
odpowiedzialność wobec osób trzecich ponosi podmiot, z którym zawarła Pani
Umowę, tj. Powiat.
Mając powyższe na uwadze, na gruncie powołanych przepisów należy stwierdzić, że przy
tak przedstawionym opisie sprawy, świadczenie przez Panią nieodpłatnej pomocy prawnej
na podstawie Umowy zawartej z Powiatem, nie mieści się w definicji działalności
gospodarczej określonej w ustawie, a tym samym nie jest Pani z tego tytułu podatnikiem
zobowiązanym do rozliczania podatku od towarów i usług.
Jak wynika z okoliczności sprawy, nie ponosi Pani odpowiedzialności wobec osób trzecich
za wykonywane czynności, jak i ryzyka gospodarczego i ekonomicznego. Powiat nie
zobowiązał Pani do zawarcia umów ubezpieczenia od odpowiedzialności wobec osób
trzecich, odpowiedzialność wobec osób trzecich ponosi Powiat. Ponadto, do wykonywania
czynności wynikających z zawartej Umowy wykorzystuje Pani lokal i infrastrukturę
zapewnioną przez Powiat. Powiat zapewnia stosowne warunki świadczenia nieodpłatnej
pomocy prawnej oraz wyposażenie. Co więcej - jak wskazała Pani we wniosku - na
wysokość wynagrodzenia należnego od Powiatu, w szczególności wynagrodzenie nie jest
zależne od ilości porad udzielonych w trakcie dyżurów, które Pani odbyła w tracie
miesiąca. Wynagrodzenie określone w Umowie jest ustalone przez Powiat, na podstawie
przepisów ustawy o nieodpłatnej pomocy prawnej oraz stosownego rozporządzenia
Ministra Sprawiedliwości.
Zatem, zawarcie opisanej Umowy powoduje powstanie stosunku prawnego posiadającego
cechy zbliżone do stosunku pracy, w ramach którego Pani - Zleceniobiorca związana jest
ze Zleceniodawcą - Powiatem więzami prawnymi co do warunków wykonywania
czynności, wynagrodzenia, a także odpowiedzialności Zleceniodawcy wobec osób trzecich.
Jak bowiem wskazano wyżej, warunek ten będzie także spełniony, gdy dana umowa nie
przewiduje (nie wprowadza) takiej odpowiedzialności.
Wobec powyższego, przy spełnieniu wszystkich warunków określonych w art. 15 ust. 3 pkt
3 ustawy, pomoc prawna realizowana przez Panią na podstawie opisanej umowy, nie
podlega opodatkowaniu podatkiem od towarów i usług.
W tym zakresie Pani stanowisko jest prawidłowe.
Pani wątpliwości dotyczą również ustalenia, czy jest Pani zobowiązana do wystawienia
faktur dokumentujących opisane czynności.
Stosownie do art. 106b ust. 1 ustawy:
podatnik jest obowiązany wystawić fakturę dokumentującą:
1) sprzedaż, a także dostawę towarów i świadczenie usług, o których mowa w art. 106a
pkt 2, dokonywane przez niego na rzecz innego podatnika podatku, podatku od
wartości dodanej lub podatku o podobnym charakterze lub na rzecz osoby prawnej
niebędącej podatnikiem;
2) wewnątrzwspólnotową sprzedaż towarów na odległość, chyba że podatnik korzysta
z procedury szczególnej, o której mowa w dziale XII w rozdziale 6a;
3) wewnątrzwspólnotową dostawę towarów na rzecz podmiotu innego niż wskazany w
pkt 1;
4) otrzymanie przez niego całości lub części zapłaty przed dokonaniem czynności, o
których mowa w pkt 1 i 2, z wyjątkiem przypadku, gdy zapłata dotyczy:
a) wewnątrzwspólnotowej dostawy towarów,
b) czynności, dla których obowiązek podatkowy powstaje zgodnie z art. 19a ust. 5 pkt 4,
c) dostaw towarów, dla których obowiązek podatkowy powstaje zgodnie z art. 19a ust.
1b.
W myśl art. 106b ust. 2 ustawy:
podatnik nie jest obowiązany do wystawienia faktury w odniesieniu do sprzedaży
zwolnionej od podatku na podstawie art. 43 ust. 1, art. 113 ust. 1 i 9, art. 113a ust. 1
lub przepisów wydanych na podstawie art. 82 ust. 3.
Stosownie do art. 2 pkt 22 ustawy:
ilekroć w dalszych przepisach jest mowa o sprzedaży - rozumie się przez to odpłatną
dostawę towarów i odpłatne świadczenie usług na terytorium kraju, eksport towarów
oraz wewnątrzwspólnotową dostawę towarów.
Natomiast zgodnie z art. 87 § 1 ustawy z dnia 29 sierpnia 1997 r. - Ordynacja podatkowa
(t. j. Dz. U. z 2025 r. poz. 111):
Jeżeli z odrębnych przepisów nie wynika obowiązek wystawienia faktury, podatnicy
prowadzący działalność gospodarczą są obowiązani, na żądanie kupującego lub
usługobiorcy, wystawić rachunek potwierdzający dokonanie sprzedaży lub wykonanie
usługi.
Zatem obowiązek wystawienia rachunku ma zastosowanie do podatników, jednakże w
ograniczonym zakresie, tj. w przypadkach, gdy z ustawy nie wynika obowiązek
wystawienia faktury.
Jak wynika z przywołanych wyżej przepisów - co do zasady - podatnik VAT jest
zobowiązany wystawiać fakturę dokumentującą sprzedaż towarów i usług na rzecz innego
podatnika. Generalnie ustawodawca nie nakłada na podatników obowiązku wystawiania
faktur dokumentujących sprzedaż zwolnioną od podatku na podstawie przepisów ustawy
lub rozporządzeń wykonawczych do niej oraz sprzedaż realizowaną na rzecz podmiotów
niebędących podatnikami VAT.
Jak ustalono powyżej, wykonywane przez Panią czynności, tj. usługi nieodpłatnej pomocy
prawnej świadczone na podstawie umowy z Powiatem, nie podlegają opodatkowaniu
podatkiem od towarów i usług.
Zatem, skoro opisane usługi pozostają poza zakresem opodatkowania podatkiem od
towarów i usług, to nie powinny być dokumentowane fakturą, zgodnie z art. 106b ust. 1
pkt 1 ustawy.
Brak jest również podstaw do wystawienia rachunku, o którym mowa w art. 87 § 1
Ordynacji podatkowej, z tytułu świadczenia nieodpłatnej pomocy prawnej, ponieważ w
ww. zakresie nie prowadzi Pani działalności gospodarczej.
W odniesieniu do wykonywanych przez Panią usług, które nie będą opodatkowane
podatkiem od towarów i usług brak jest podstaw do wystawiania przez Panią faktur lub
rachunków. Powyższe wynagrodzenie z umowy zawartej z Powiatem w przedmiocie
świadczenia nieodpłatnej pomocy prawnej, może być udokumentowane na podstawie
innych dokumentów księgowych, w tym not księgowych. Należy jednak zaznaczyć, że noty
księgowe nie są dokumentami przewidzianymi przez przepisy ustawy o podatku od
towarów i usług, i jako takie nie są objęte ich regulacją. Brak jest jednakże przeciwwskazań
na gruncie przedmiotowych przepisów dla takiego sposobu udokumentowania.
Zatem Pani stanowisko, że nie jest Pani zobowiązana do udokumentowania
wykonywanych czynności fakturami i może Pani wystawić inny dokument księgowy, np.
notę księgową uznałem za prawidłowe.
Natomiast Pani stanowisko w zakresie braku przeciwskazań dla udokumentowania
wykonywanych czynności poprzez wystawienie rachunku należało uznać za nieprawidłowe.
Dodatkowe informacje
Informacja o zakresie rozstrzygnięcia
Interpretacja dotyczy stanu faktycznego, który Pani przedstawiła i stanu prawnego, który
obowiązywał w dacie zaistnienia zdarzenia
Pouczenie o funkcji ochronnej interpretacji
Funkcję ochronną interpretacji indywidualnych określają przepisy art. 14k-14nb
ustawy z dnia 29 sierpnia 1997 r. - Ordynacja podatkowa (t. j. Dz. U. z 2025 r. poz.
111). Interpretacja będzie mogła pełnić funkcję ochronną, jeśli Pani sytuacja będzie
zgodna (tożsama) z opisem stanu faktycznego i zastosuje się Pani do interpretacji.
Zgodnie z art. 14na § 1 Ordynacji podatkowej:
Przepisów art. 14k-14n Ordynacji podatkowej nie stosuje się, jeśli stan faktyczny lub
zdarzenie przyszłe będące przedmiotem interpretacji indywidualnej jest elementem
czynności, które są przedmiotem decyzji wydanej:
1) z zastosowaniem art. 119a;
2) w związku z wystąpieniem nadużycia prawa, o którym mowa w art. 5 ust. 5 ustawy z
dnia 11 marca 2004 r. o podatku od towarów i usług;
3) z zastosowaniem środków ograniczających umowne korzyści.
Zgodnie z art. 14na § 2 Ordynacji podatkowej:
Przepisów art. 14k-14n nie stosuje się, jeżeli korzyść podatkowa, stwierdzona w
decyzjach wymienionych w § 1, jest skutkiem zastosowania się do utrwalonej praktyki
interpretacyjnej, interpretacji ogólnej lub objaśnień podatkowych.
Pouczenie o prawie do wniesienia skargi na interpretację
Ma Pani prawo do zaskarżenia tej interpretacji indywidualnej do Wojewódzkiego Sądu
Administracyjnego. Zasady zaskarżania interpretacji indywidualnych reguluje ustawa z
dnia 30 sierpnia 2002 r. Prawo o postępowaniu przed sądami administracyjnymi (t. j. Dz.
U. z 2024 r. poz. 935 ze zm.; dalej jako „PPSA”).
Skargę do Sądu wnosi się za pośrednictwem Dyrektora KIS (art. 54 § 1 PPSA). Skargę
należy wnieść w terminie trzydziestu dni od dnia doręczenia interpretacji indywidualnej
(art. 53 § 1 PPSA):
w formie papierowej, w dwóch egzemplarzach (oryginał i odpis) na adres: Krajowa
Informacja Skarbowa, ul. Warszawska 5, 43-300 Bielsko-Biała (art. 47 § 1 PPSA), albo
w formie dokumentu elektronicznego, w jednym egzemplarzu (bez odpisu), na
adres Krajowej Informacji Skarbowej na platformie ePUAP: /KIS/wnioski albo /KIS
/SkrytkaESP (art. 47 § 3 i art. 54 § 1a PPSA).
Skarga na interpretację indywidualną może opierać się wyłącznie na zarzucie naruszenia
przepisów postępowania, dopuszczeniu się błędu wykładni lub niewłaściwej oceny co do
zastosowania przepisu prawa materialnego. Sąd jest związany zarzutami skargi oraz
powołaną podstawą prawną (art. 57a PPSA).
Podstawa prawna dla wydania interpretacji
Podstawą prawną dla wydania tej interpretacji jest art. 13 § 2a oraz art. 14b § 1 Ordynacji
podatkowej.