Zakres wniosku o wydanie interpretacji indywidualnej
20 lutego 2025 r. wpłynął Pana wniosek o wydanie interpretacji indywidualnej, który
dotyczy braku obowiązku odprowadzenia podatku od towarów i usług w związku ze
świadczeniem usług nieodpłatnej pomocy prawnej oraz dokumentowania tych czynności.
Uzupełnił Pan wniosek pismami z 7 marca 2025 r. (wpływ 7 marca 2025 r.) oraz z 10 marca
2025 r. (wpływ 10 marca 2025 r.). Treść wniosku jest następująca:
Opis stanu faktycznego
Od 6 lutego 2024 r. wykonuje Pan zawód radcy prawnego. Jest Pan wpisany na listę
radców prawnych prowadzoną przez Okręgową Izbę Radców Prawnych w (...) pod
numerem (...). Od (...) 2025 r. prowadzi Pan działalność gospodarczą pod firmą Kancelaria
Radcy Prawnego (...) (NIP: (...), REGON: (...), której przedmiotem jest działalność prawnicza
(69.10.Z).
Jest Pan czynnym podatnikiem podatku VAT (podatek od towarów i usług). Zawarł Pan trzy umowy na prowadzenie
punktu nieodpłatnej pomocy prawnej (dalej: NPP) w rozumieniu ustawy z dnia 5 sierpnia
2015 r. o nieodpłatnej pomocy prawnej, nieodpłatnym poradnictwie obywatelskim oraz
edukacji prawnej (Dz. U. 2015 poz. 1255 ze zm.). Dwie spośród wspomnianych umów
zostały zawarte (...) r. z Fundacją (...) z siedzibą w (...) przy ul. (...), wpisaną do Krajowego
Rejestru Sądowego prowadzonego przez Sąd Rejonowy (...) Wydział Gospodarczy
Krajowego Rejestru Sądowego, pod numerem KRS (Krajowy Rejestr Sądowy): (...), NIP: (...), REGON: (...)
(zleceniodawcą) i dotyczą współpracy w zakresie udzielania nieodpłatnej pomocy prawnej
w 2025 r. odpowiednio w Powiecie (...) i Powiecie (...).
Na mocy powyższych umów obsługuje Pan punkt NPP w (...) w każdy wtorek w godzinach
8:00-12:00 oraz punkt w (...) w każdy czwartek w godzinach 16:00-20:00. Głównym
wykonawcą zadania publicznego polegającego na obsłudze punktów NPP w Powiecie (...) i
(...) w 2025 r. jest A. spółka partnerska z siedzibą w (...) przy ul. (...), wpisana do rejestru
przedsiębiorców Krajowego Rejestru Sądowego, prowadzonego przez Sąd Rejonowy (...)
Wydział Gospodarczy Krajowego Rejestru Sądowego za numerem KRS (...), posługująca się
numerem NIP (...) oraz numerem REGON (...).
Na podstawie odrębnych umów zlecenia z (...) 2024 r. zawartych z Głównym Wykonawcą
przysługuje Panu wynagrodzenie obejmujące podatek VAT. Ponadto zawarł Pan umowę z
(...) 2024 r. o prowadzenie punktu NPP w (...), w której zleceniodawcą jest Miasto (...). W
ramach tej umowy udziela Pan nieodpłatnej pomocy prawnej w każdą środę w godzinach
10:00- 12:00 oraz w czwartki i piątki w godzinach 8:00-12:00. Na podstawie tej umowy
przysługuje Panu wynagrodzenie obejmujące podatek VAT, wypłacane z zastosowaniem
mechanizmu podzielonej płatności na podstawie wystawionej faktury.
Zgodnie z art. 3 wspomnianej wyżej ustawy nieodpłatna pomoc prawna obejmuje:
1) poinformowanie osoby fizycznej, zwanej dalej „osobą uprawnioną”, o obowiązującym
stanie prawnym oraz przysługujących jej uprawnieniach lub spoczywających na niej
obowiązkach, w tym w związku z toczącym się postępowaniem przygotowawczym,
administracyjnym, sądowym lub sądowoadministracyjnym lub
2) wskazanie osobie uprawnionej sposobu rozwiązania jej problemu prawnego, lub
3) sporządzenie projektu pisma w sprawach, o których mowa w pkt 1 i 2, z wyłączeniem
pism procesowych w toczącym się postępowaniu przygotowawczym lub sądowym i
pism w toczącym się postępowaniu sądowoadministracyjnym lub
3a) nieodpłatną mediację lub
4) sporządzenie projektu pisma o zwolnienie od kosztów sądowych lub ustanowienie
pełnomocnika z urzędu w postępowaniu sądowym lub ustanowienie adwokata, radcy
prawnego, doradcy podatkowego lub rzecznika patentowego w postępowaniu
sądowoadministracyjnym oraz poinformowanie o kosztach postępowania i ryzyku
finansowym związanym ze skierowaniem sprawy na drogę sądową.
Nieodpłatna pomoc prawna udzielana jest w punkcie wskazanym przez Starostwo
Powiatowe. Starostwo zapewnia też komputer, dostęp do internetu, drukarkę oraz
obsługę techniczną i administracyjną punktu porad prawnych. Starostwo zajmuje się
zapisywaniem osób uprawnionych na wizytę, które przyjmowane są co do zasady według
kolejności zgłoszeń. Porady prawne w ramach NPP odbywają się w ściśle określonych
godzinach. Wynagrodzenie otrzymuje Pan odpowiednio od (...) oraz od głównego
wykonawcy zadania publicznego polegającego na prowadzeniu punktów NPP w Powicie
(...) oraz (...).
Wynagrodzenie jest stałe i niezależne od liczby przyjętych osób uprawnionych. Ma Pan
również obowiązek obecności w godzinach dyżuru, bez względu na liczbę zapisanych osób.
Uzupełnienie opisu stanu faktycznego
W odpowiedzi na pytanie co jest przedmiotem umowy zawartej (...) 2024 r. pomiędzy
Panem a głównym wykonawcą, tj. A. spółka partnerska wskazał Pan, że przedmiotem
umowy zgodnie z § 1 jest świadczenie na rzecz Zleceniodawcy (A. spółka partnerska) usług
polegających na udzielaniu nieodpłatnych porad prawnych lub obywatelskich, zgodnie z
ustawą z dnia 5 sierpnia 2015 r. o nieodpłatnej pomocy prawnej, nieodpłatnym
poradnictwie obywatelskim oraz edukacji prawnej (t.j.: Dz. U. z 2021 r. poz. 945, zwanej
dalej: „Ustawa”) w prowadzonym przez Zleceniodawcę, na mocy odrębnej umowy, punkcie
nieodpłatnych porad prawnych, w lokalizacjach, terminach i godzinach wskazanych w
harmonogramie pracy, stanowiącym załącznik nr 1 do Umowy.
Zgodnie z preambułą wskazanej umowy „mając na uwadze, iż zgodnie z zapisami
odrębnej umowy Zleceniodawca został wyznaczony głównym wykonawcą zadania
publicznego, na obszarze Powiatu (odpowiednio: (...) i (...)) polegającego na prowadzeniu
punktu nieodpłatnej pomocy prawnej oraz świadczenia nieodpłatnego poradnictwa
obywatelskiego, a także prowadzeniu edukacji prawnej w zakresie zleconym przez
Fundację (...) z siedzibą w (...)”.
Podsumowując, przedmiotem umowy jest świadczenie nieodpłatnej pomocy prawnej.
W odpowiedzi na pytanie z jakiego tytułu uzyskuje Pan wynagrodzenie od głównego
wykonawcy wskazał Pan, że uzyskuje Pan wynagrodzenie na podstawie dwóch umów
zlecenie z (...) 2024 r. dotyczących odpowiednio Powiatu (...) i (...).
W odpowiedzi na pytanie czy ma Pan wpływ na wysokość przyznanego Panu
wynagrodzenia wynikającego z zawartych z Miastem (...) oraz Fundacją umów? Jeśli tak, to
w jaki sposób wskazał Pan, że nie ma Pan wpływu na wysokość przyznanego
wynagrodzenia wynikającego z zawartych umów z Fundacją oraz Miastem (...).
Wynagrodzenie ustalane jest co roku przez Ministra Sprawiedliwości w drodze
rozporządzenia, na podstawie ustawy z dnia 5 sierpnia 2015 r. o nieodpłatnej pomocy
prawnej. Kwota ustalana jest na cały rok kalendarzowy z góry. Wykonawca nie ma wpływu
na możliwość negocjowania kwoty bazowej ustalanej w rozporządzeniu. Wynagrodzenie
jest ryczałtowe i nie zależy od ilości udzielonych porad. Umowa przewiduje stałe
wynagrodzenie.
W odpowiedzi na pytanie kto ponosi ryzyko gospodarcze, ekonomiczne za czynności
wykonywane przez Pana z tytułu zawartych umów z Miastem (...) oraz Fundacją wskazał
Pan, że ryzyko gospodarcze, organizacyjne, ekonomiczne za czynności wykonywane przez
Pana ponoszą odpowiednio Miasto (...) oraz Fundacja (...). Są to podmioty odpowiedzialne
za prowadzenie punktów NPP.
W odpowiedzi na pytanie czy w umowach z Miastem (...) oraz Fundacją zawarto
postanowienia, w ramach których Miasto (...) oraz Fundacja wzięłaby na siebie jakąkolwiek
odpowiedzialność wobec osób trzecich za czynności wykonywane przez Pana na ich rzecz
wskazał Pan, że we wskazanych umowach nie ma takich postanowień.
W odpowiedzi na pytanie kto ponosi odpowiedzialność wobec osób trzecich za czynności,
które Pan wykonuje w ramach umów zawartych z Miastem (...) oraz Fundacją? Czy Pan
ponosi odpowiedzialność wobec osób trzecich za świadczone usługi, czy Zleceniodawca
wskazał Pan, że w ustawie z dnia 5 sierpnia 2015 r. o nieodpłatnej pomocy prawnej,
nieodpłatnym poradnictwie obywatelskim oraz edukacji prawnej nie jest wskazane, kto
ponosi odpowiedzialność wobec osób trzecich. Wykonawcy (radcowie prawni, adwokaci)
nie ponoszą takiej odpowiedzialności zgodnie ze wskazaną ustawą. Jako wykonawca
udzielający nieodpłatnej pomocy prawnej nie reprezentuje Pan klientów, nie ma Pan
podpisanej umowy z osobą uprawnioną do skorzystania z nieodpłatnej pomocy prawnej.
W związku z tym nie łączy Pana żaden stosunek prawny z beneficjentem korzystającym z
porady. W związku z powyższym nie ponosi Pan żadnej odpowiedzialności wobec osób
trzecich. Należy podkreślić, że w ramach punktów NPP wykonawcy nie działają jako
pełnomocnik. Pana rola ogranicza się do udzielenia porady, a nie do podejmowania
czynności prawnych w imieniu klienta. System NPP nie przewiduje odpowiedzialności
wobec osób trzecich - odpowiedzialność organizacyjną ponosi powiat lub NGO
prowadzące punkt. Powiat - organizuje punkty pomocy i nadzoruje ich działanie.
Organizacja pozarządowa (NGO) - jeśli prowadzi punkt NPP, to odpowiada za jego
prawidłowe funkcjonowanie oraz za działania swoich pracowników i współpracujących
prawników. Porada polega jedynie na przekazaniu informacji, wobec czego trudno tutaj
mówić o jakiejkolwiek odpowiedzialności. Za czynności wykonywane w ramach umowy
Wykonawca nie ponosi żadnego ryzyka gospodarczego ani ekonomicznego. Udzielając
porady nie jest za nią odpowiedzialny, ponieważ nie udziela jej na podstawie prawa o
adwokaturze czy ustawy o radcach prawnych. OC zawodowe nie obejmuje porad w
ramach nieodpłatnej pomocy prawnej. Warto też wskazać, że osoby uprawnione do
skorzystania z NPP przychodzące do punktów, mogą korzystać z nich w całej Polsce,
ponieważ nie ma rejonizacji. Osoby uprawnione nie przychodzą do konkretnego
wykonawcy, tylko do punktu. Dla przykładu punkt NPP w (...) działa przez cały tydzień i jest
obsługiwany przez dwóch wykonawców (radcę prawnego i adwokata).
Dodatkowo w tym samym punkcie przez cały tydzień udzielane są porady obywatelskie
przez kolejnych dwóch wykonawców. Wykonawca z klientem nie jest powiązany żadną
umową ani stosunkiem prawnym. Wobec tego wykonawca nie ponosi odpowiedzialności
wobec beneficjanta pomocy prawnej. Taką odpowiedzialność ma Zleceniodawca, to do
niego wpływają ewentualne skargi czy wnioski. To Zleceniodawca umawia klientów i
organizuje zapisy oraz kalendarz.
W odpowiedzi na pytanie czy zawarte umowy regulują w jakikolwiek sposób kwestie
odpowiedzialności umowy stosowane w obrocie prawnym mają na celu uregulowanie
wzajemnych praw i obowiązków stron, w tym również odpowiedzialności za wykonanie
powierzonych czynności wskazał Pan, że w praktyce każda umowa, niezależnie od jej
rodzaju, zawiera zasady dotyczące tego, co dzieje się w przypadku niewłaściwego
wykonania zobowiązań lub ich niewykonania.
Przykładowo, w umowach cywilnoprawnych często określa się, jakie są konsekwencje dla
stron w przypadku naruszenia postanowień umowy. Może to obejmować kary umowne,
obowiązek naprawienia szkody, czy możliwość odstąpienia od umowy. Wobec tego
kwestia odpowiedzialności za wykonywane czynności istnieje zawsze w każdej zawartej
umowie istniejącej w obrocie prawnym. Dotyczy to odpowiedzialności zarówno
zleceniodawcy, jak i zleceniobiorcy. Kwestie odpowiedzialności za wykonywane czynności
regulowane są dla obu stron umowy.
Przekładając to na Pana przypadek, może Pan wskazać następujące postanowienia w
umowie z Miastem (...): „W przypadku niewykonania lub nienależytego wykonywania przez
Zleceniobiorcę umowy Zleceniodawca może rozwiązać umowę ze skutkiem
natychmiastowym. W przypadku umowy zawartej z Kancelarią (...) można wskazać
następujący zapis: Zleceniobiorca zapłaci Zleceniodawcy następujące kary umowne:
a) 2.000,00 zł w razie przyjęcia, w zamian za udzielenie porady, korzyści majątkowej;
b) 1.500,00 zł w razie oferowania, osobom uprawnionym, odpłatnych usług prawnych
poza prowadzonym punktem;
c) 500 zł w przypadku wypełnienia kart pomocy w sposób uniemożliwiający weryfikację
udzielonej porady obywatelskiej w myśl art. 11d ust. 11 Ustawy;
d) 200 zł za każdą rozpoczętą godzinę nieobecności w punkcie NPP/NPO, w terminach i
godzinach wskazanych w załączniku nr 1, w przypadku braku zapewnienia zastępstwa;
e) 500 zł w przypadku stwierdzenia, iż Zleceniobiorca nie dokonuje logowań do systemu
Obsługi NPP-NPO w godzinach wynikających z harmonogramu.
Wobec tego kwestia odpowiedzialności za wykonywane czynności występuje w każdej
umowie.”
W odpowiedzi na pytanie czy w zakresie świadczonych usług ponosi Pan koszty, czy też
korzysta Pan z infrastruktury i organizacji Zleceniodawcy [Fundacji oraz Miasta (...)]
wskazał Pan, że w zakresie świadczonych usług w ramach NPP i NPO nie ponosi Pan
żadnych kosztów. Korzysta Pan wyłącznie z infrastruktury i sprzętu należącego
odpowiednio do Starostwa, Miasta (...) bądź do zasobów Fundacji. W punktach jest
zapewniony sprzęt biurowy, komputer, drukarka, artykuły biurowe itp. Wobec tego
korzysta Pan wyłącznie ze infrastruktury i organizacji Zleceniodawców.
W odpowiedzi na pytanie czy wynagrodzenie, które otrzymuje Pan za wykonywane usługi
na rzecz Miasta (...) oraz Fundacji, będące przedmiotem wniosku, stanowi przychody, o
których mowa w przepisach art. 12 ust. 1-6 ustawy z dnia 26 lipca 1991 r. o podatku
dochodowym od osób fizycznych (t. j. Dz. U. z 2024 r. poz. 226 ze zm.)? Jeśli tak, proszę
wskazać konkretny ustęp art. 12 ww. ustawy o podatku dochodowym od osób fizycznych
wskazał Pan, że wynagrodzenie, które otrzymuje Pan za wykonywane usługi na rzecz
Miasta (...) oraz Fundacji, będące przedmiotem wniosku, nie stanowi przychodów, o
których mowa w przepisach art. 12 ust. 1- 6 ustawy z dnia 26 lipca 1991 r. o podatku
dochodowym od osób fizycznych (t. j. Dz. U. z 2024 r. poz. 226 ze zm.).
W odpowiedzi na pytanie czy wynagrodzenie, które otrzymuje Pan za wykonywane usługi
na rzecz Miasta (...) oraz Fundacji, będące przedmiotem wniosku, stanowi przychody, o
których mowa w przepisach art. 13 pkt 2-9 ustawy o podatku dochodowym od osób
fizycznych? Należy wskazać konkretny punkt art. 13 ww. ustawy o podatku dochodowym
od osób fizycznych wskazał Pan, że wynagrodzenie, które otrzymuje Pan za wykonywane
usługi na rzecz Miasta (...) oraz Fundacji, będące przedmiotem wniosku, stanowi
przychody, o których mowa w przepisach art. 13 pkt 2-9 ustawy o podatku dochodowym
od osób fizycznych.
Przychody otrzymywane na podstawie ustawy z dnia 5 sierpnia 2015 r. o nieodpłatnej
pomocy prawnej, nieodpłatnym poradnictwie obywatelskim oraz edukacji prawnej na
terenie, w lokalizacji oraz w zakresie czasowym określonych w umowie - mieszczą się w
zakresie przychodów z działalności wykonywanej osobiście, o których mowa w art. 13 pkt
2-9 ustawy o podatku dochodowym od osób fizycznych z dnia 26 lipca 1991 r., tj. będą to
przychody wymienione w pkt 8 - przychody z tytułu wykonywania usług na podstawie
umowy zlecenia uzyskiwane wyłącznie od osoby fizycznej prowadzącej działalność
gospodarczą, osoby prawnej i jej jednostki organizacyjnej. W związku z wykonywaniem
czynności w ramach zlecenia nie dysponuje Pan niezależnością i samodzielnością
pozwalającą na uznanie, iż działa Pan jako profesjonalny podmiot gospodarczy.
Nieodpłatna pomoc prawna nie mieści się w ramach prowadzonej działalności
gospodarczej.
Pytanie
Czy w świetle przedstawionych informacji jest Pan zobowiązany do odprowadzania
podatku VAT z tytułu uzyskiwanego wynagrodzenia za realizację świadczeń z zakresu
nieodpłatnej pomocy prawnej na podstawie umów zawartych z Miastem (...) oraz Fundacją
(...) z siedzibą w (...)?
Pana stanowisko w sprawie
Pana zdaniem, mając na uwadze przedstawiony stan faktyczny, w świetle rodzaju
czynności, warunków ich świadczenia i zasad przyznawania wynagrodzenia, dokonywane
w ramach umowy zlecenia czynności nie stanowią wykonywania samodzielnej działalności
gospodarczej, stąd podlegają wyłączeniu z opodatkowania podatkiem VAT, wobec faktu,
że za przychody z działalności wykonywanej osobiście uważa się przychody z tytułu
wykonywania usług na podstawie umowy zlecenia.
W Pana ocenie, przychody otrzymywane na podstawie ustawy z dnia 5 sierpnia 2015 r. o
nieodpłatnej pomocy prawnej, nieodpłatnym poradnictwie obywatelskim oraz edukacji
prawnej na terenie, w lokalizacji oraz w zakresie czasowym określonych w umowie -
mieszczą się w zakresie przychodów z działalności wykonywanej osobiście, o których
mowa w art. 13 pkt 2- 9 ustawy o podatku dochodowym od osób fizycznych z dnia 26 lipca
1991 r., tj. będą to przychody wymienione w pkt 8 - przychody z tytułu wykonywania usług
na podstawie umowy zlecenia uzyskiwane wyłącznie od osoby fizycznej prowadzącej
działalność gospodarczą, osoby prawnej i jej jednostki organizacyjnej.
W związku z wykonywaniem czynności w ramach zlecenia nie dysponuje Pan
niezależnością i samodzielnością pozwalającą na uznanie, iż działa Pan jako profesjonalny
podmiot gospodarczy. Wykonywanie czynności, o których mowa w ustawie z dnia 5
sierpnia 2015 r. o nieodpłatnej pomocy prawnej, nieodpłatnym poradnictwie
obywatelskim oraz edukacji prawnej, w szczególności nieodpłatne poradnictwo
obywatelskie, nieodpłatna pomoc prawna nie mieści się w ramach prowadzonej
działalności gospodarczej.
Potwierdza to treść Interpretacji indywidualnej z 16 kwietnia 2024 r. Dyrektora Krajowej
Informacji Skarbowej (0112-KDIL1-1.4012.80.2024.2.HW). Na dzień dzisiejszy istnieje wiele
orzeczeń, wyjaśnień, decyzji w tym decyzja Dyrektora Krajowej Informacji Skarbowej w
tym przedmiocie stwierdzających, iż brak jest obowiązku odprowadzania podatku VAT z
tytułu uzyskiwanego wynagrodzenia za realizację świadczeń z zakresu nieodpłatnej
pomocy prawnej (0112-KDIL1-3.4012.66.2023.2.AKS.). Należy zaznaczyć, że w ramach
udzielania porad w punkcie, zasadniczo nie wykonuje się działalności w typowy sposób
charakterystyczny dla radcy prawnego. Bowiem nie działa się pod szyldem kancelarii, nie
podpisuje się pod projektami sporządzonych pism, nie reprezentuje klientów przed
organami i sądami. No i kluczowa sprawa, radca prawny nie pobiera wynagrodzenia od
osób, którym pomaga w zakresie działania punktu. Ponadto działa we wskazanych
godzinach w lokalu i za pomocą sprzętu i materiałów biurowych zapewnionych przez
starostwo czy gminę.
Idąc tym tokiem interpretacji przepisów dochodzi do problemu odnoszącego się do
możliwych form rozliczania ze zleceniodawcą, ponieważ powiat oferuje dwie możliwości: -
umowa zlecenie z osobą fizyczną, - faktura od osoby prowadzącą działalność gospodarczą.
W tym zakresie rodzi się wątpliwość, bo skoro prowadzi Pan działalność gospodarczą to
wystawiając fakturę, Pana obowiązkiem jest odprowadzić należny podatek VAT. Skoro
więc działalność ta zgodnie ze wskazaną wyżej interpretacją jest wolna od uiszczania VAT
od towarów i usług, to wystawianie faktury wydaje się być niezgodne z obowiązującymi
przepisami i sprzeczne z zasadami logiki.
W Pana ocenie najbardziej prawidłową formą byłoby wystawianie faktury, na której
stawka podatku VAT wynosiłaby 0%, a nie jak jest dotychczas 23%.
Za wykonywaną samodzielnie działalność gospodarczą, nie uznaje się czynności:
1) z tytułu których przychody zostały wymienione w art. 12 ust. 1-6 ustawy z dnia 26 lipca
1991 r. o podatku dochodowym od osób fizycznych;
2) z tytułu których przychody zostały wymienione w art. 13 pkt 2- 9 ustawy z dnia 26 lipca
1991 r. o podatku dochodowym od osób fizycznych, jeżeli z tytułu wykonania tych
czynności osoby te są związane ze zlecającym wykonanie tych czynności prawnymi
więzami tworzącymi stosunek prawny pomiędzy zlecającym wykonanie czynności i
wykonującym zlecane czynności co do warunków wykonywania tych czynności,
wynagrodzenia i odpowiedzialności zlecającego wykonanie tych czynności wobec osób
trzecich.
Przez świadczenie usług rozumie się każde świadczenie na rzecz osoby fizycznej, osoby
prawnej lub jednostki organizacyjnej niemającej osobowości prawnej, które nie stanowi
dostawy towarów w rozumieniu art. 7 ustawy o podatku od towarów i usług.
Za odpłatne świadczenie usług uznaje się m.in. nieodpłatne świadczenie usług na cele
osobiste podatnika lub jego pracowników, w tym byłych pracowników, wspólników,
udziałowców, akcjonariuszy, członków spółdzielni i ich domowników, członków organów
stanowiących osób prawnych, członków stowarzyszenia, oraz wszelkie inne nieodpłatne
świadczenie usług do celów innych niż działalność gospodarcza podatnika.
W ostatnich latach Dyrektor Krajowej Informacji Skarbowej wydał kilka interpretacji
indywidualnych zawierających stanowiska korzystne dla wykonawców systemu
nieodpłatnej pomocy, realizujących zadania określone w ustawie z dnia 5 sierpnia 2015 r.
o nieodpłatnej pomocy prawnej, nieodpłatnym poradnictwie obywatelskim oraz edukacji
prawnej.
Przykładem może być interpretacja z 9 września 2024 r. (0112-KDIL1-1.4012.481.2024.2.
MG). oraz interpretacja indywidualna z 6 listopada 2024 r. Dyrektora Krajowej Informacji
Skarbowej (0112-KDIL1-1.4012.616.2024.3.DS).
Zwraca uwagę odwołanie do art. 15 ust. 3 pkt 3 ustawy z dnia 11 marca 2004 r. o podatku
od towarów i usług (tekst jedn.: Dz. U. z 2024 r. poz. 361 ze zm.), z którego wynika, że dla
uznania, że określone czynności wykonywane przez osobę fizyczną nie stanowią
samodzielnie wykonywanej działalności gospodarczej i tym samym pozostają poza
regulacjami ustawy, istotne jest łączne spełnienie wszystkich elementów wymienionych w
tym przepisie, tj. związanie zleceniobiorcy ze zlecającym wykonanie tych czynności
prawnymi więzami tworzącymi stosunek prawny pomiędzy zlecającym a wykonującym
zlecane czynności co do warunków:
wykonywania tych czynności,
wynagrodzenia, oraz
odpowiedzialności zlecającego wykonanie tych czynności wobec osób trzecich.
Zatem, użycie słowa „samodzielnie” w kontekście art. 15 ust. 3 pkt 3 wspomnianej ustawy,
wyklucza opodatkowanie pracowników i innych osób, o ile są one związane z pracodawcą
przez umowę o pracę lub inny stosunek prawny tworzący więzi (stosunek
podporządkowania) między pracodawcą a pracownikiem co do (w zakresie) warunków
pracy, wynagrodzenia i odpowiedzialności pracodawcy.
Oznacza to, że przychody z tytułu wykonywanych czynności nie tylko powinny być
wymienione w art. 13 pkt 2-9 ustawy o PIT (podatek dochodowy od osób fizycznych), lecz także spełnione muszą zostać pozostałe
kryteria przedmiotowe określające m.in., czy działanie usługodawcy odbywa się na
warunkach ryzyka gospodarczego, a tym samym kto ponosi odpowiedzialność za
wykonane usługi. Nie stanowią bowiem samodzielnej działalności gospodarczej, w
rozumieniu art. 15 ust. 2 ustawy, tylko i wyłącznie te czynności, gdy pomiędzy zlecającym
ich wykonanie i wykonującym zlecone czynności istnieją więzy tworzące stosunek prawny
w zakresie warunków wykonywania tych czynności, wynagrodzenia i odpowiedzialności
zlecającego wykonanie tych czynności wobec osób trzecich.
Jak zauważono we wspomnianej interpretacji, co do zasady w istotę typowej umowy
zlecenia, której przedmiotem jest poradnictwo obywatelskie oraz pomoc prawna
świadczone przez osobę fizyczną, wpisane jest wykorzystywanie infrastruktury i
organizacji wewnętrznej zlecającego (warunek pierwszy). W związku z tym nie ponosi Pan
w tym zakresie ryzyka ekonomicznego (co ma ścisły związek z tym jak kształtuje się
wynagrodzenie - warunek drugi). Warunek drugi - wynagrodzenie. Omawiane umowy
przewidują stałe wynagrodzenie miesięczne, niezależne od liczby udzielonych porad.
Warunek trzeci - odpowiedzialność zlecającego wobec osób trzecich.
W przypadku umowy zawartej z (...) to właśnie powiat ponosi odpowiedzialność wobec
osób trzecich za ewentualne szkody wywołane udzielaniem porad prawnych. W umowach
z Fundacją (...) to przede wszystkim Fundacja odpowiada wobec osób trzecich. Pan jest
tylko wykonawcą w obu przypadkach.
Zgodnie natomiast z art. 13 ust. 1 pkt 8 lit. a ustawy z dnia 26 lipca 1991 r. o podatku
dochodowym od osób fizycznych (tekst jedn.: Dz. U. z 2024 r. poz. 226 ze zm.), za
przychody z działalności wykonywanej osobiście, o której mowa w art. 10 ust. 1 pkt 2,
uważa się m.in. przychody z tytułu wykonywania usług, na podstawie umowy zlecenia lub
umowy o dzieło, uzyskiwane od osoby fizycznej prowadzącej działalność gospodarczą,
osoby prawnej i jej jednostki organizacyjnej oraz jednostki organizacyjnej niemającej
osobowości prawnej, z wyjątkiem przychodów uzyskanych na podstawie umów
zawieranych w ramach prowadzonej przez podatnika pozarolniczej działalności
gospodarczej.
W konsekwencji, przychody z działalności wykonywanej osobiście to przychody ze
świadczenia usług na podstawie umowy zlecenie, jeżeli nie są uzyskiwane w ramach
pozarolniczej działalności gospodarczej. W Pana ocenie przychody z nieodpłatnej pomocy
prawnej świadczonej w ramach umowy o nieodpłatną pomoc prawną powinny być
kwalifikowane jako przychody z działalności wykonywanej osobiście, a nie prowadzonej
przez Pana działalności gospodarczej, co w konsekwencji prowadzi do wniosku, że
świadczenie nieodpłatnej pomocy prawnej nie stanowi czynności podlegającej
opodatkowaniu VAT.
Zgodnie z art. 5 ust. 1 ustawy o nieodpłatnej pomocy prawnej, nieodpłatnej pomocy
prawnej udziela osobiście adwokat lub radca prawny, a w szczególnie uzasadnionych
przypadkach z ich upoważnienia aplikant adwokacki lub aplikant radcowski. Powyższe
wskazuje, że udzielanie nieodpłatnej pomocy prawnej stanowi przejaw osobistej
działalności profesjonalnej adwokata albo radcy prawnego, a nie jego działalności
gospodarczej. W tym kontekście należy stwierdzić, że radca prawny udzielając
nieodpłatnej pomocy prawnej na rzecz osób uprawnionych w ramach Punktu
Nieodpłatnej Pomocy Prawnej działa jako osoba fizyczna posiadająca uprawnienia i
kwalifikacje, a nie jako przedsiębiorca prowadzący Kancelarię Radcy Prawnego. W punkcie
NPP nie reprezentuje się bowiem swojej Kancelarii, zabronione jest oferowanie swoich
usług świadczonych prywatnie. Ponadto, stosunek prawny i faktyczny pomiędzy Panem a
Powiatem znacząco odbiega od stosunku łączącego Pana z Klientami.
Należy również podkreślić, że nie każda forma aktywności zawodowej osoby fizycznej
wykonującej tzw. wolny zawód jest związana z wykonywaną działalnością gospodarczą, ale
jedynie taka, która spełnia przesłanki do uznania za działalność gospodarczą w świetle
regulacji VAT. Po raz kolejny podkreśla Pan, że nie ponosi też żadnego ryzyka
ekonomicznego ani gospodarczego udzielania nieodpłatnej pomocy prawnej. Pana
wynagrodzenie jest z góry określone (uzależnione m.in. od obowiązujących stawek oraz
ilości dyżurów). Nie ma Pan też możliwości negocjowania wynagrodzenia, a
wynagrodzenie nie jest rezultatem ilości porad udzielonych w trakcie dyżurów. Umowa
zawarta z Powiatem lub Fundacją nie ma charakteru współpracy opartej na woli
wyrażonej przez strony oraz równorzędności stron. Nie ma Pan możliwości kształtowania
zasad współpracy na takich zasadach, na jakich kształtuje zasady świadczenia usług na
rzecz klientów komercyjnych. Przychody z tytułu wykonywanych czynności nie tylko
powinny być wymienione w art. 13 pkt 2-9 ustawy o podatku dochodowym od osób
fizycznych, lecz także spełnione muszą zostać pozostałe kryteria przedmiotowe
określające m.in., czy działanie usługodawcy odbywa się na warunkach ryzyka
gospodarczego, a tym samym, kto ponosi odpowiedzialność za wykonane usługi. Nie
stanowią bowiem samodzielnej działalności gospodarczej, w rozumieniu art. 15 ust. 2
ustawy, tylko i wyłącznie te czynności, gdy pomiędzy zlecającym ich wykonanie i
wykonującym zlecone czynności istnieją więzy tworzące stosunek prawny w zakresie
warunków wykonywania tych czynności, wynagrodzenia i odpowiedzialności zlecającego
wykonanie tych czynności wobec osób trzecich. Odnośnie dwóch pierwszych warunków
stwierdzić należy, że każdy w zasadzie stosunek prawny o charakterze odpłatnym,
istniejący pomiędzy podmiotem zlecającym wykonanie danej czynności a podmiotem,
który daną czynność wykonuje, jest w jakimś sensie określony co do warunków
wykonywania danych czynności oraz wynagrodzenia. Nie będzie więc podatnikiem w
rozumieniu ustawy o podatku od towarów i usług osoba, która w ramach podpisanej
umowy, tworzyć będzie ze zlecającym więzi analogiczne ze stosunkiem pracy, nie
ponosząc tym samym ryzyka ekonomicznego w związku z wykonywanymi czynnościami.
Tylko spełnienie wymogów wyłączających samodzielność działania poprzez zawarcie więzi
prawnej między zleceniodawcą a zleceniobiorcą co do warunków wykonywania zleconych
czynności, wynagrodzenia i odpowiedzialności zlecającego wykonanie tych czynności
wobec osób trzecich, pozwala jednocześnie wyłączyć wykonywane czynności z
opodatkowania podatkiem od towarów i usług. Mając na uwadze fakt, że w zasadzie każdy
stosunek prawny o charakterze odpłatnym, istniejący pomiędzy podmiotem zlecającym
wykonanie danej czynności a podmiotem, który daną czynność wykonuje, określa
wynagrodzenie oraz przynajmniej podstawowe warunki wykonywania czynności, należy
uznać, że „odpowiedzialność zlecającego wobec osób trzecich” jest kryterium kluczowym
dla oceny charakteru prawnopodatkowego danego podmiotu. Jest to czynnik odróżniający
na gruncie ustawy o podatku VAT prowadzenie działalności gospodarczej (przesłanki
warunkującej status podatnika podatku VAT) od innego rodzaju aktywności zawodowej
niepowodującej powstania podmiotowości prawnopodatkowej na gruncie ustawy.
Wyprowadzone w pismach interpretacje przepisów na gruncie konkretnych stanów
faktycznych wykazują, iż w określonych przypadkach nie można uznać zleceniobiorców,
wykonujących zadania w ramach systemu nieodpłatnej pomocy prawnej i poradnictwa
obywatelskiego za podatników VAT. Dotyczy to głównie adwokatów i radców prawnych,
którzy obok swojej podstawowej działalności gospodarczej udzielają porad również w
puntach nieodpłatnego poradnictwa obywatelskiego prowadzonych przez organizacje
pozarządowe.
Ocena stanowiska
Stanowisko, które przedstawił Pan we wniosku jest:
prawidłowe - w zakresie braku obowiązku odprowadzenia podatku od towarów i
usług w związku ze świadczeniem usług nieodpłatnej pomocy prawnej
nieprawidłowe - w zakresie dokumentowania tych czynności.
Uzasadnienie interpretacji indywidualnej
Zgodnie z art. 5 ust. 1 pkt 1 ustawy z dnia 11 marca 2004 r. o podatku od towarów i usług
(t. j. Dz. U. z 2024 r. poz. 361 ze zm.), zwanej dalej „ustawą”:
Opodatkowaniu podatkiem od towarów i usług podlegają odpłatna dostawa
towarów i odpłatne świadczenie usług na terytorium kraju.
W myśl z art. 7 ust. 1 ustawy:
Przez dostawę towarów, o której mowa w art. 5 ust. 1 pkt 1, rozumie się
przeniesienie prawa do rozporządzania towarami jak właściciel (...).
Stosownie do treści art. 8 ust. 1 ustawy:
Przez świadczenie usług, o którym mowa w art. 5 ust. 1 pkt 1, rozumie się każde
świadczenie na rzecz osoby fizycznej, osoby prawnej lub jednostki organizacyjnej
niemającej osobowości prawnej, które nie stanowi dostawy towarów w rozumieniu
art. 7, w tym również:
1) przeniesienie praw do wartości niematerialnych i prawnych, bez względu na
formę, w jakiej dokonano czynności prawnej;
2) zobowiązanie do powstrzymania się od dokonania czynności lub do tolerowania
czynności lub sytuacji;
3) świadczenie usług zgodnie z nakazem organu władzy publicznej lub podmiotu
działającego w jego imieniu lub nakazem wynikającym z mocy prawa.
Pojęcie świadczenia usług ma bardzo szeroki zakres. Przez świadczenie usług należy
rozumieć każde zachowanie, na które składać się może zarówno działanie (uczynienie,
wykonanie czegoś na rzecz innej osoby), jak i zaniechanie, powstrzymanie się od działania
(nieczynienie bądź też tolerowanie). Przy ocenie charakteru świadczenia jako usługi należy
mieć na względzie, że ustawa o podatku od towarów i usług zalicza do grona usług każde
świadczenie, które nie jest dostawą w myśl art. 7 ustawy. Należy jednak zaznaczyć, że
usługą będzie tylko takie świadczenie, w przypadku którego istnieje bezpośredni
konsument, odbiorca świadczenia odnoszący korzyść o charakterze majątkowym.
W związku z powyższym czynność podlega opodatkowaniu jedynie wówczas, gdy
wykonywana jest w ramach umowy zobowiązaniowej, a jedna ze stron transakcji może
zostać uznana za bezpośredniego beneficjenta tej czynności, przy czym związek pomiędzy
otrzymywaną płatnością a świadczeniem na rzecz dokonującego płatności musi mieć
charakter bezpośredni i na tyle wyraźny, aby można powiedzieć, że płatność następuje w
zamian za to świadczenie.
Należy przy tym podkreślić, że nie każda czynność stanowiąca świadczenie usług podlega
opodatkowaniu. Aby dana czynność była opodatkowana tym podatkiem musi być
wykonana przez podatnika. Warunkiem bowiem opodatkowania danej czynności
podatkiem od towarów i usług jest łączne spełnienie dwóch przesłanek: po pierwsze
czynność winna być ujęta w katalogu czynności podlegających opodatkowaniu podatkiem
od towarów i usług, po drugie musi ona być zrealizowana przez podmiot, który w związku
z jej wykonaniem w ramach prowadzonej działalności gospodarczej, będzie podatnikiem
podatku od towarów i usług.
W myśl art. 15 ust. 1 ustawy:
Podatnikami są osoby prawne, jednostki organizacyjne niemające osobowości
prawnej oraz osoby fizyczne, wykonujące samodzielnie działalność gospodarczą, o
której mowa w ust. 2, bez względu na cel lub rezultat takiej działalności.
Na podstawie art. 15 ust. 2 ustawy:
Pod pojęciem działalności gospodarczej rozumie się wszelką działalność
producentów, handlowców lub usługodawców, w tym podmiotów pozyskujących
zasoby naturalne oraz rolników, a także działalność osób wykonujących wolne
zawody. Działalność gospodarcza obejmuje w szczególności czynności polegające na
wykorzystywaniu towarów lub wartości niematerialnych i prawnych w sposób ciągły
dla celów zarobkowych.
W świetle art. 15 ust. 3 ustawy:
Za wykonywaną samodzielnie działalność gospodarczą, o której mowa w ust. 1, nie
uznaje się czynności:
1) z tytułu których przychody zostały wymienione w art. 12 ust. 1-6 ustawy z dnia 26
lipca 1991 r. o podatku dochodowym od osób fizycznych;
2) (uchylony);
3) z tytułu których przychody zostały wymienione w art. 13 pkt 2-9 ustawy z dnia 26
lipca 1991 r. o podatku dochodowym od osób fizycznych, jeżeli z tytułu wykonania
tych czynności osoby te są związane ze zlecającym wykonanie tych czynności
prawnymi więzami tworzącymi stosunek prawny pomiędzy zlecającym wykonanie
czynności i wykonującym zlecane czynności co do warunków wykonywania tych
czynności, wynagrodzenia i odpowiedzialności zlecającego wykonanie tych czynności
wobec osób trzecich.
Według art. 13 ustawy z dnia 26 lipca 1991 r. o podatku dochodowym od osób fizycznych
(t. j. Dz. U. z 2025 r. poz. 163 ze zm.), dalej jako „ustawa o PIT”:
Za przychody z działalności wykonywanej osobiście, o której mowa w art. 10 ust. 1
pkt 2, uważa się:
1) (uchylony),
2) przychody z osobiście wykonywanej działalności artystycznej, literackiej, naukowej,
trenerskiej, oświatowej i publicystycznej, w tym z tytułu udziału w konkursach z
dziedziny nauki, kultury i sztuki oraz dziennikarstwa, przychody z tytułu udziału w
badaniach i eksperymentach prowadzonych przez podmioty tworzące system
szkolnictwa wyższego i nauki, jak również przychody z uprawiania sportu, stypendia
sportowe przyznawane na podstawie odrębnych przepisów oraz przychody sędziów
z tytułu prowadzenia zawodów sportowych;
3) przychody z działalności duchownych, osiągane z innego tytułu niż umowa o pracę;
4) przychody z działalności polskich arbitrów uczestniczących w procesach
arbitrażowych z partnerami zagranicznymi;
5) przychody otrzymywane przez osoby wykonujące czynności związane z pełnieniem
obowiązków społecznych lub obywatelskich, bez względu na sposób powoływania
tych osób, nie wyłączając odszkodowania za utracony zarobek, z wyjątkiem
przychodów, o których mowa w pkt 7;
6) przychody osób, którym organ władzy lub administracji państwowej albo
samorządowej, sąd lub prokurator, na podstawie właściwych przepisów, zlecił
wykonanie określonych czynności, a zwłaszcza przychody biegłych w postępowaniu
sądowym, dochodzeniowym i administracyjnym oraz płatników, z zastrzeżeniem art.
14 ust. 2 pkt 10, i inkasentów należności publicznoprawnych, a także przychody z
tytułu udziału w komisjach powoływanych przez organy władzy lub administracji
państwowej albo samorządowej, z wyjątkiem przychodów, o których mowa w pkt 9;
7) przychody otrzymywane przez osoby, niezależnie od sposobu ich powoływania,
należące do składu zarządów, rad nadzorczych, komisji lub innych organów
stanowiących osób prawnych;
7a) przychody otrzymywane przez członków Rady Mediów Narodowych;
8) przychody z tytułu wykonywania usług, na podstawie umowy zlecenia lub umowy
o dzieło, uzyskiwane wyłącznie od:
a) osoby fizycznej prowadzącej działalność gospodarczą, osoby prawnej i jej jednostki
organizacyjnej oraz jednostki organizacyjnej niemającej osobowości prawnej,
b) właściciela (posiadacza) nieruchomości, w której lokale są wynajmowane, lub
działającego w jego imieniu zarządcy albo administratora - jeżeli podatnik wykonuje
te usługi wyłącznie dla potrzeb związanych z tą nieruchomością,
c) przedsiębiorstwa w spadku
- z wyjątkiem przychodów uzyskanych na podstawie umów zawieranych w ramach
prowadzonej przez podatnika pozarolniczej działalności gospodarczej oraz
przychodów, o których mowa w pkt 9;
9) przychody uzyskane na podstawie umów o zarządzanie przedsiębiorstwem,
kontraktów menedżerskich lub umów o podobnym charakterze, w tym przychody z
tego rodzaju umów zawieranych w ramach prowadzonej przez podatnika
pozarolniczej działalności gospodarczej - z wyjątkiem przychodów, o których mowa w
pkt 7.
W opisie sprawy wskazał Pan, że wynagrodzenie, które otrzymuje Pan za wykonywane
usługi będące przedmiotem wniosku stanowi przychód, o którym mowa w przepisach art.
13 pkt 8 ustawy o podatku dochodowym od osób fizycznych.
Z przywołanego wyżej przepisu art. 15 ust. 3 ustawy wynika, że warunkiem dla uznania, że
określone czynności wykonywane przez osobę fizyczną nie stanowią samodzielnie
wykonywanej działalności gospodarczej i tym samym pozostają poza regulacjami ustawy o
podatku od towarów i usług, jest uznanie przychodów osiąganych z tytułu wykonywanych
czynności za przychody wymienione w art. 12 ust. 1-6 (przychody z wykonywanej pracy)
lub w art. 13 pkt 2-9 (przychody z działalności wykonywanej osobiście) ustawy z 26 lipca
1991 r. o podatku dochodowym od osób fizycznych.
Wskazać należy, że z cytowanego przepisu art. 15 ust. 3 pkt 3 ustawy wynika, że dla
uznania, że określone czynności wykonywane przez osobę fizyczną nie stanowią
samodzielnie wykonywanej działalności gospodarczej i tym samym pozostają poza
regulacjami ustawy, istotne jest łączne spełnienie wszystkich elementów wymienionych w
tym przepisie, tj. związanie zleceniobiorcy ze zlecającym wykonanie tych czynności
prawnymi więzami tworzącymi stosunek prawny pomiędzy zlecającym a wykonującym
zlecane czynności co do warunków:
wykonywania tych czynności,
wynagrodzenia, oraz
odpowiedzialności zlecającego wykonanie tych czynności wobec osób trzecich.
Zatem, użycie słowa „samodzielnie” w kontekście art. 15 ust. 3 pkt 3 ustawy, wyklucza
opodatkowanie pracowników i innych osób, o ile są one związane z pracodawcą przez
umowę o pracę lub inny stosunek prawny tworzący więzi (stosunek podporządkowania)
między pracodawcą a pracownikiem co do (w zakresie) warunków pracy, wynagrodzenia i
odpowiedzialności pracodawcy.
Oznacza to, że przychody z tytułu wykonywanych czynności nie tylko powinny być
wymienione w art. 13 pkt 2-9 ustawy o PIT, lecz także spełnione muszą zostać pozostałe
kryteria przedmiotowe określające m.in., czy działanie usługodawcy odbywa się na
warunkach ryzyka gospodarczego, a tym samym kto ponosi odpowiedzialność za
wykonane usługi. Nie stanowią bowiem samodzielnej działalności gospodarczej, w
rozumieniu art. 15 ust. 2 ustawy, tylko i wyłącznie te czynności, gdy pomiędzy zlecającym
ich wykonanie i wykonującym zlecone czynności istnieją więzy tworzące stosunek prawny
w zakresie warunków wykonywania tych czynności, wynagrodzenia i odpowiedzialności
zlecającego wykonanie tych czynności wobec osób trzecich.
Odnośnie dwóch pierwszych warunków stwierdzić należy, że każdy w zasadzie stosunek
prawny o charakterze odpłatnym, istniejący pomiędzy podmiotem zlecającym wykonanie
danej czynności a podmiotem, który daną czynność wykonuje, jest w jakimś sensie
określony co do warunków wykonywania danych czynności oraz wynagrodzenia.
Nie będzie więc podatnikiem w rozumieniu ustawy o podatku od towarów i usług osoba,
która w ramach podpisanej umowy, tworzyć będzie ze zlecającym więzi analogiczne ze
stosunkiem pracy, nie ponosząc tym samym ryzyka ekonomicznego w związku z
wykonywanymi czynnościami. Tylko spełnienie wymogów wyłączających samodzielność
działania poprzez zawarcie więzi prawnej między zleceniodawcą a zleceniobiorcą co do
warunków wykonywania zleconych czynności, wynagrodzenia i odpowiedzialności
zlecającego wykonanie tych czynności wobec osób trzecich, pozwala jednocześnie
wyłączyć wykonywane czynności z opodatkowania podatkiem od towarów i usług.
Mając na uwadze fakt, że w zasadzie każdy stosunek prawny o charakterze odpłatnym,
istniejący pomiędzy podmiotem zlecającym wykonanie danej czynności a podmiotem,
który daną czynność wykonuje, określa wynagrodzenie oraz przynajmniej podstawowe
warunki wykonywania czynności, należy uznać, że „odpowiedzialność zlecającego wobec
osób trzecich” jest kryterium kluczowym dla oceny charakteru prawnopodatkowego
danego podmiotu. Jest to czynnik odróżniający na gruncie ustawy o podatku VAT
prowadzenie działalności gospodarczej (przesłanki warunkującej status podatnika
podatku VAT) od innego rodzaju aktywności zawodowej niepowodującej powstania
podmiotowości prawnopodatkowej na gruncie ustawy.
Istotna jest w tym przypadku analiza istoty odpowiedzialności, wynikającej z charakteru
stosunku prawnego łączącego Pana z Miastem (...) oraz Fundacją.
Pojęcie działalności gospodarczej zdefiniowane zostało również w drugim akapicie art. 9
ust. 1 Dyrektywy 2006/112/WE Rady z 28 listopada 2006 r. w sprawie wspólnego systemu
podatku od wartości dodanej (Dz. Urz. UE L z 11.12.2006 Nr 347, str. 1, ze zm.), zwanej
dalej Dyrektywą 2006/112/WE Rady. Na podstawie tego artykułu:
„Podatnikiem” jest każda osoba prowadząca samodzielnie w dowolnym miejscu
jakąkolwiek działalność gospodarczą, bez względu na cel czy też rezultaty takiej
działalności.
„Działalność gospodarcza” obejmuje wszelką działalność producentów, handlowców
lub usługodawców, włącznie z górnictwem, działalnością rolniczą i wykonywaniem
wolnych zawodów lub uznanych za takie. Za działalność gospodarczą uznaje się w
szczególności wykorzystywanie, w sposób ciągły, majątku rzeczowego lub wartości
niematerialnych w celu uzyskania z tego tytułu dochodu.
Przepis ten stwierdza, że wykorzystywanie własności dóbr materialnych lub
niematerialnych do celów zarobkowych w sposób ciągły, należy w szczególności uznać za
działalność gospodarczą.
W akapicie pierwszym, art. 9 ust. 1 Dyrektywy 2006/112/WE Rady, określa osobę, która
może stać się podatnikiem, jako każdą osobę, która niezależnie prowadzi w dowolnym
miejscu jakąkolwiek działalność gospodarczą, bez względu na cel czy też rezultaty takiej
działalności.
Przepis art. 10 Dyrektywy 2006/112/WE Rady wyjaśnia znaczenie terminu „samodzielnie”
użytego w art. 9. Jak stanowi ww. art. 10 Dyrektywy 2006/112/WE:
Warunek, o którym mowa w art. 9 ust. 1, przewidujący, że działalność gospodarcza
jest prowadzona samodzielnie wyklucza opodatkowanie VAT pracowników i innych
osób, o ile są one związane z pracodawcą umową o pracę lub jakimikolwiek innymi
więzami prawnymi tworzącymi stosunek prawny między pracodawcą a
pracownikiem w zakresie warunków pracy, wynagrodzenia i odpowiedzialności
pracodawcy.
W celu określenia granic pojęcia „działalności gospodarczej” i „podatnika” należy
przypomnieć art. 9 ust. 2 i art. 12 ust. 1 Dyrektywy 2006/112/WE Rady.
Przepis art. 9 ust. 2 Dyrektywy 2006/112/WE Rady stwierdza, że:
Poza osobami, o których mowa w ust. 1, za podatnika uznawana jest każda osoba,
która okazjonalnie dokonuje dostawy nowego środka transportu wysyłanego lub
transportowanego do nabywcy przez sprzedawcę, przez nabywcę albo na rzecz
sprzedawcy lub nabywcy, do miejsca przeznaczenia znajdującego się poza
terytorium państwa członkowskiego, ale na terytorium Wspólnoty.
Przy czym, zgodnie z art. 12 ust. 1 Dyrektywy 2006/112/WE Rady:
Państwa członkowskie mogą uznać za podatnika każdego, kto okazjonalnie dokonuje
transakcji związanej z działalnością, o której mowa w art. 9 ust. 1 akapit drugi (...).
Dyrektywa 2006/112/WE Rady wskazuje na bardzo szeroki zakres działalności
gospodarczej, obejmujący wszystkie etapy produkcji, dystrybucji i dostarczania towarów i
usług.
To, że działalność gospodarcza, która ma być traktowana jako taka, nie jest działalnością
wykonywaną okazjonalnie, nie oznacza, że działalność ta, aby mieścić się w zakresie
podatku VAT, musi osiągnąć pewną liczbę operacji lub osiągnąć określony poziom
dochodu. Decydującym elementem jest wola lub zamiar osoby dokonującej czynności, aby
brać udział w produkcji, dystrybucji lub dostarczaniu dóbr lub usług. Elementem
definiującym działalność gospodarczą na gruncie przepisów Dyrektywy 2006/112/WE Rady
jest to, że osoba, w celu wykonywania swoich działań, wykorzystuje zasoby ludzkie lub
rzeczowe w taki sam sposób, jak są one wykorzystywane przez producenta, handlowca
lub osoby świadczące usługi. Działalność gospodarcza w rozumieniu Dyrektywy 2006/112
/WE Rady będzie miała miejsce, gdy zaistnieje zamiar wykorzystania i zorganizowania
środków w celu wzięcia udziału w produkcji, dystrybucji towarów lub świadczeniu usług.
Przedmiotowe zagadnienie było również przedmiotem rozważań Trybunału
Sprawiedliwości Unii Europejskiej (orzeczenia w sprawie C-202/90 Ayuntamiento de Sevilla
przeciwko Recaudadores de Tributos de las Zonas Primera y Segunda, C-235/85 Komisja
Wspólnot Europejskich przeciwko Królestwu Niderlandów). TSUE w ww. orzeczeniach
wskazał, że za samodzielną nie będzie mogła być uznana działalność gospodarcza, która
wykonywana jest przy wykorzystaniu infrastruktury i organizacji wewnętrznej podmiotu,
na rzecz którego jest prowadzona, nie powoduje żadnego ryzyka ekonomicznego po
stronie usługodawcy, a nadto nie powoduje odpowiedzialności usługodawcy wobec osób
trzecich za szkody wyrządzone w związku z prowadzoną działalnością.
Ponadto, zgodnie z opinią RG M.G. Tesauro z 4 czerwca 1991 r. do sprawy C-202/90, co się
tyczy warunków pracy należy przeanalizować czy pracownik jest niejako zintegrowany z
organizacją pracodawcy (...) czy i w jakim zakresie może swobodnie zorganizować swoją
działalność. Jest oczywistym, że możliwość swobodnego zorganizowania (wybór
współpracowników, struktury niezbędne do wykonywania zadań, godziny pracy), jak też
brak zintegrowania w przedsiębiorstwie czy w administracji stanowią elementy typowe dla
działalności wykonywanej w sposób samodzielny. Jednakże poddanie się niektórym
dyrektywom, jak też pewnej kontroli czy władzy dyscyplinarnej pracodawcy, które
odnajdujemy również w stosunku pracy nie wykluczają charakteru samodzielnego
działalności. Co się tyczy warunków wynagrodzenia, okoliczność, że wynagrodzenie (także
to określone ustawą) jest proporcjonalne do usług i charakter przypadkowy, który z tego
wynika stanowią jasne wskaźniki istnienia stosunku samodzielnej pracy. Nie ma
wątpliwości, że ryzyko w ramach stosunku pracy podporządkowanej spoczywa tylko na
pracodawcy. W zakresie odpowiedzialności wskazano, że należy badać czy pracownik jest
odpowiedzialny wobec osób trzecich za czynności i działania, które można mu przypisać
(pkt 6).
Zauważyć też należy, że sformułowanie w powołanym art. 15 ust. 3 pkt 3 ustawy
odnoszące się do odpowiedzialności, należy rozumieć jako odpowiedzialność
zleceniodawcy, w stosunku do osób trzecich, za czynności realizowane przez
zleceniobiorcę w ramach wykonywania zlecenia. Tylko w takim przypadku ryzyko
wykonania czynności zleconych przechodzi z faktycznego wykonawcy na osobę zlecającą
ich wykonanie, co wyklucza samodzielny charakter działalności zleceniobiorcy.
Tak bowiem rozumiana odpowiedzialność za wykonanie czynności wskazuje, kto ponosi
ryzyko prowadzonej działalności, a tym samym wskazuje na wyłączenie ze sfery
samodzielności (i z grona podatników podatku od towarów i usług) tego podmiotu, który
nie odpowiada za efekt wykonywanej pracy wobec osób trzecich.
O wyłączeniu z opodatkowania podatkiem od towarów i usług można zatem mówić w
przypadku, gdy zleceniobiorcę będą łączyć ze zleceniodawcą więzi analogiczne, jak w
przypadku stosunku pracy, jako że nie będzie on ponosił ryzyka ekonomicznego w
związku z wykonywaniem czynności, będących przedmiotem wskazanych umów, a
odpowiedzialność za te czynności w stosunku do osób trzecich będzie bezwzględnie
ponosił zlecający. Oznacza to, że z treści zawartych umów wynikać powinno zobowiązanie,
które w swej istocie kładzie na zlecającego odpowiedzialność, zamiast na zleceniobiorcę,
podobnie jak ma to miejsce w przypadku stosunku pracy.
Powyższe oznacza, że jeżeli analiza umów cywilnoprawnych (stosunku prawnego)
pomiędzy Zleceniobiorcą - Panem a Zleceniodawcami - Miastem (...) oraz Fundacją
wykaże, że spełnione są wszystkie trzy warunki, to nie można uznać Pana za podatnika
VAT. Jednocześnie brak spełnienia któregokolwiek warunku oznacza, że zleceniobiorca
występuje w charakterze podatnika VAT.
Warunek pierwszy - warunki wykonywania czynności. Należy uznać, że co do zasady w
istotę typowej umowy zlecenia, której przedmiotem jest poradnictwo obywatelskie oraz
pomoc prawna świadczone przez osobę fizyczną, wpisane jest wykorzystywanie
infrastruktury i organizacji wewnętrznej zlecającego.
W tym kontekście należy zauważyć, że wykorzystywanie infrastruktury i organizacji
wewnętrznej zlecającego powoduje, że zleceniobiorca nie ponosi również w tym zakresie
ryzyka ekonomicznego (co ma ścisły związek z tym jak kształtuje się wynagrodzenie -
warunek drugi).
Warunek drugi - wynagrodzenie. Zakładając, że umowa przewiduje, że zleceniobiorca
korzysta z infrastruktury i organizacji wewnętrznej zlecającego (spełniony warunek
pierwszy), ustalenie, że warunek drugi jest spełniony w praktyce sprowadza się do
weryfikacji czy umowa przewiduje stałe wynagrodzenie. Jeżeli umowa przewiduje stałe
wynagrodzenie, to nie można mówić o ponoszeniu ryzyka ekonomicznego przez doradcę.
Warunek trzeci - odpowiedzialność zlecającego wobec osób trzecich. Warunek będzie
spełniony jeżeli zgodnie z umową odpowiedzialność jest po stronie zlecającego, a nie po
stronie faktycznego wykonawcy - zleceniobiorcy, co wyklucza samodzielny charakter jego
działalności. Warunek będzie także spełniony, gdy dana umowa nie przewiduje (nie
wprowadza) takiej odpowiedzialności.
Z opisu sprawy wynika, że jest Pan czynnym podatnikiem podatku VAT. Zawarł Pan trzy
umowy na prowadzenie punktu nieodpłatnej pomocy prawnej. Dwie spośród
wspomnianych umów zostały zawarte z Fundacją (...) z siedzibą w (...) i dotyczą współpracy
w zakresie udzielania nieodpłatnej pomocy prawnej w 2025 r. odpowiednio w Powiecie (...)
i Powiecie (...). Ponadto zawarł Pan umowę o prowadzenie punktu NPP w (...), w której
zleceniodawcą jest Miasto (...). Wskazał Pan, że wynagrodzenie ustalane jest co roku przez
Ministra Sprawiedliwości w drodze rozporządzenia, na podstawie ustawy z dnia 5 sierpnia
2015 r. o nieodpłatnej pomocy prawnej. Kwota ustalana jest na cały rok kalendarzowy z
góry. Wykonawca nie ma wpływu na możliwość negocjowania kwoty bazowej ustalanej w
rozporządzeniu. Wynagrodzenie jest ryczałtowe i nie zależy od ilości udzielonych porad.
Umowa przewiduje stałe wynagrodzenie. Ryzyko gospodarcze, organizacyjne,
ekonomiczne za czynności wykonywane przez Pana ponoszą odpowiednio Miasto (...) oraz
Fundacja (...). Są to podmioty odpowiedzialne za prowadzenie punktów NPP. Jako
wykonawca udzielający nieodpłatnej pomocy prawnej nie reprezentuje Pan klientów, nie
ma Pan podpisanej umowy z osobą uprawnioną do skorzystania z nieodpłatnej pomocy
prawnej. W związku z tym nie łączy Pana żaden stosunek prawny z beneficjentem
korzystającym z porady. W związku z powyższym nie ponosi Pan żadnej odpowiedzialności
wobec osób trzecich. Za czynności wykonywane w ramach umowy Wykonawca nie ponosi
żadnego ryzyka gospodarczego ani ekonomicznego. Wykonawca z klientem nie jest
powiązany żadną umową ani stosunkiem prawnym. Wobec tego wykonawca nie ponosi
odpowiedzialności wobec beneficjanta pomocy prawnej. Taką odpowiedzialność ma
Zleceniodawca, to do niego wpływają ewentualne skargi czy wnioski. To Zleceniodawca
umawia klientów i organizuje zapisy oraz kalendarz. Wskazał Pan, że w zakresie
świadczonych usług w ramach NPP i NPO nie ponosi Pan żadnych kosztów. Korzysta Pan
wyłącznie z infrastruktury i sprzętu należącego odpowiednio do Starostwa, Miasta (...)
bądź do zasobów Fundacji. W punktach jest zapewniony sprzęt biurowy, komputer,
drukarka, artykuły biurowe itp. Wobec tego korzysta Pan wyłącznie ze infrastruktury i
organizacji Zleceniodawców.
Pana wątpliwości dotyczą ustalenia, czy jest Pan zobowiązany do odprowadzania podatku
VAT z tytułu uzyskiwanego wynagrodzenia za realizację świadczeń z zakresu nieodpłatnej
pomocy prawnej na podstawie umów zawartych z Miastem (...) oraz Fundacją.
Mając powyższe na uwadze, na gruncie powołanych przepisów należy stwierdzić, że przy
tak przedstawionym opisie sprawy, świadczenie przez Pana nieodpłatnej pomocy prawnej
na podstawie zawartych umów z Miastem (...) oraz Fundacją, nie mieści się w definicji
działalności gospodarczej określonej w ustawie, a tym samym nie jest Pan z tego tytułu
podatnikiem zobowiązanym do rozliczania podatku od towarów i usług.
Nie ponosi Pan - jak wynika z okoliczności sprawy - odpowiedzialności wobec osób
trzecich za wykonywane czynności, jak i ryzyka gospodarczego i ekonomicznego.
Zleceniodawcy nie zobowiązali Pana do zawarcia umów ubezpieczenia od
odpowiedzialności wobec osób trzecich, w związku z powyższym, odpowiedzialność
wobec osób trzecich ponoszą Zleceniodawcy, z którymi Pan ma zawarte umowy. Korzysta
Pan wyłącznie z infrastruktury i sprzętu należącego odpowiednio do Starostwa, Miasta (...)
bądź do zasobów Fundacji. W punktach jest zapewniony sprzęt biurowy, komputer,
drukarka, artykuły biurowe itp. Wobec tego korzysta Pan wyłącznie ze infrastruktury i
organizacji Zleceniodawców. Co więcej - jak wskazał Pan w uzupełnieniu wniosku - nie ma
Pan wpływu na wysokość przyznanego wynagrodzenia wynikającego z zawartych z
Miastem (...) i Fundacją umów.
Zatem, zawarcie opisanych umów powoduje powstanie stosunku prawnego
posiadającego cechy zbliżone do stosunku pracy, w ramach którego Pan - Zleceniobiorca
związany jest ze Zleceniodawcami - Miastem (...) oraz Fundacją więzami prawnymi co do
warunków wykonywania czynności, wynagrodzenia, a także odpowiedzialności
Zleceniodawcy wobec osób trzecich. Jak bowiem wskazano wyżej, warunek ten będzie
także spełniony, gdy dana umowa nie przewiduje (nie wprowadza) takiej
odpowiedzialności.
Wobec powyższego, przy spełnieniu wszystkich warunków określonych w art. 15 ust. 3 pkt
3 ustawy, realizowane przez Pana świadczenie z zakresu nieodpłatnej pomocy prawnej, na
podstawie przedmiotowych umów z Miastem (...) oraz Fundacją, nie podlega
opodatkowaniu podatkiem od towarów i usług. Zatem, w przypadku umów zawartych z
Miastem (...) oraz Fundacją nie powstanie obowiązek zapłaty podatku od towarów i usług
od świadczonej - na podstawie umów - usługi nieodpłatnej pomocy prawnej.
Tym samym Pana stanowisko w zakresie braku obowiązku odprowadzenia podatku od
towarów i usług w związku ze świadczeniem usług nieodpłatnej pomocy prawnej jest
prawidłowe.
Z okoliczności sprawy wynika także, że Pana wątpliwości dotyczą kwestii dokumentowania
ww. czynności.
Należy wskazać, że zasady wystawiania faktur zostały uregulowane w Dziale XI ustawy, w
Rozdziale 1 - Faktury.
W świetle art. 106b ust. 1 pkt 1 ustawy:
Podatnik jest obowiązany wystawić fakturę dokumentującą sprzedaż, a także
dostawę towarów i świadczenie usług, o których mowa w art. 106a pkt 2,
dokonywane przez niego na rzecz innego podatnika podatku, podatku od wartości
dodanej lub podatku o podobnym charakterze lub na rzecz osoby prawnej
niebędącej podatnikiem.
Elementy, jakie powinna zawierać faktura wymienione zostały w art. 106e ust. 1 ustawy.
Stosownie do art. 106b ust. 2 ustawy:
Podatnik nie jest obowiązany do wystawienia faktury w odniesieniu do sprzedaży
zwolnionej od podatku na podstawie art. 43 ust. 1, art. 113 ust. 1 i 9 lub przepisów
wydanych na podstawie art. 82 ust. 3.
Na mocy art. 2 pkt 22 ustawy:
Ilekroć w dalszych przepisach jest mowa o sprzedaży - rozumie się przez to odpłatną
dostawę towarów i odpłatne świadczenie usług na terytorium kraju, eksport
towarów oraz wewnątrzwspólnotową dostawę towarów.
Z powyższych przepisów jednoznacznie wynika, że faktura dokumentuje dokonanie
sprzedaży, przez którą rozumie się odpłatne wydanie towaru lub odpłatne świadczenie
usług, czyli czynność podlegającą opodatkowaniu podatkiem VAT.
Podatnik wykonujący czynności w rozumieniu art. 15 ust. 2 ustawy, wystawia fakturę w
przypadku sprzedaży towaru lub usługi.
Fakturę wystawia się tylko wtedy, gdy ustawa tak stanowi. Zatem podatnik nie może z
tytułu wykonania czynności niepodlegającej opodatkowaniu podatkiem od towarów i
usług wystawić faktury.
Zatem obowiązek wystawienia rachunku ma zastosowanie do podatników, jednakże w
ograniczonym zakresie, tj. w przypadkach, gdy z ustawy nie wynika obowiązek
wystawienia faktury.
Jak wyżej rozstrzygnięto, świadczenie przez Pana usług z zakresu nieodpłatnej pomocy
prawnej na podstawie umów zawartych z Miastem (...) oraz Fundacją, nie mieści się w
definicji działalności gospodarczej określonej w ustawie o podatku od towarów i usług, a
tym samym nie jest Pan z tego tytułu podatnikiem zobowiązanym do rozliczania tego
podatku. Usługi z zakresu nieodpłatnej pomocy prawnej na podstawie umów, nie
podlegają opodatkowaniu podatkiem od towarów i usług.
Wobec powyższego, przy spełnieniu wszystkich warunków określonych w art. 15 ust. 3 pkt
3 ustawy, wykonywane przez Pana czynności na rzecz Miasta (...) oraz Fundacji z zakresu
nieodpłatnej pomocy prawnej, nie podlegają opodatkowaniu podatkiem od towarów i
usług. Tym samym, otrzymane z tego tytułu wynagrodzenie nie stanowi wynagrodzenia za
czynności podlegające opodatkowaniu podatkiem od towarów i usług. Zatem, w
analizowanej sprawie nie powstanie obowiązek zapłaty podatku od towarów i usług od
świadczonych na podstawie umów zawartych z Miastem (...) oraz Fundacją.
W konsekwencji brak jest podstaw do wystawienia faktur w celu udokumentowania ww.
czynności, bowiem faktury są dowodem dokumentującym wykonanie czynności
podlegającej opodatkowaniu podatkiem od towarów i usług.
W konsekwencji Pana stanowisko zgodnie z którym najbardziej prawidłową formą byłoby
wystawienie faktury, na której stawka podatku wynosiłaby 0%, a nie jak dotychczas 23%
jest nieprawidłowe.
Dodatkowe informacje
Informacja o zakresie rozstrzygnięcia
Interpretacja dotyczy stanu faktycznego, który Pan przedstawił i stanu prawnego, który
obowiązywał w dacie zaistnienia zdarzenia.
Niniejsza interpretacja indywidualna dotyczy wyłącznie podatku od towarów i usług,
natomiast w zakresie podatku dochodowego od osób fizycznych wydano odrębne
rozstrzygnięcie.
Pouczenie o funkcji ochronnej interpretacji
Funkcję ochronną interpretacji indywidualnych określają przepisy art. 14k-14nb
ustawy z dnia 29 sierpnia 1997 r. - Ordynacja podatkowa (t. j. Dz. U. z 2025 r. poz.
111). Interpretacja będzie mogła pełnić funkcję ochronną, jeśli Pana sytuacja będzie
zgodna (tożsama) z opisem stanu faktycznego i zastosuje się Pan do interpretacji.
Zgodnie z art. 14na § 1 Ordynacji podatkowej:
Przepisów art. 14k-14n Ordynacji podatkowej nie stosuje się, jeśli stan faktyczny lub
zdarzenie przyszłe będące przedmiotem interpretacji indywidualnej jest elementem
czynności, które są przedmiotem decyzji wydanej:
1) z zastosowaniem art. 119a;
2) w związku z wystąpieniem nadużycia prawa, o którym mowa w art. 5 ust. 5 ustawy
z dnia 11 marca 2004 r. o podatku od towarów i usług;
3) z zastosowaniem środków ograniczających umowne korzyści.
Zgodnie z art. 14na § 2 Ordynacji podatkowej:
Przepisów art. 14k-14n nie stosuje się, jeżeli korzyść podatkowa, stwierdzona w
decyzjach wymienionych w § 1, jest skutkiem zastosowania się do utrwalonej
praktyki interpretacyjnej, interpretacji ogólnej lub objaśnień podatkowych.
Pouczenie o prawie do wniesienia skargi na interpretację
Ma Pan prawo do zaskarżenia tej interpretacji indywidualnej do Wojewódzkiego Sądu
Administracyjnego w (...). Zasady zaskarżania interpretacji indywidualnych reguluje ustawa
z dnia 30 sierpnia 2002 r. Prawo o postępowaniu przed sądami administracyjnymi (t. j. Dz.
U. z 2024 r. poz. 935 ze zm.; dalej jako „PPSA”).
Skargę do Sądu wnosi się za pośrednictwem Dyrektora KIS (art. 54 § 1 PPSA). Skargę
należy wnieść w terminie trzydziestu dni od dnia doręczenia interpretacji indywidualnej
(art. 53 § 1 PPSA):
w formie papierowej, w dwóch egzemplarzach (oryginał i odpis) na adres: Krajowa
Informacja Skarbowa, ul. Warszawska 5, 43-300 Bielsko-Biała (art. 47 § 1 PPSA), albo
w formie dokumentu elektronicznego, w jednym egzemplarzu (bez odpisu), na
adres Krajowej Informacji Skarbowej na platformie ePUAP: /KIS/wnioski albo /KIS
/SkrytkaESP (art. 47 § 3 i art. 54 § 1a PPSA).
Skarga na interpretację indywidualną może opierać się wyłącznie na zarzucie naruszenia
przepisów postępowania, dopuszczeniu się błędu wykładni lub niewłaściwej oceny co do
zastosowania przepisu prawa materialnego. Sąd jest związany zarzutami skargi oraz
powołaną podstawą prawną (art. 57a PPSA).
Podstawa prawna dla wydania interpretacji
Podstawą prawną dla wydania tej interpretacji jest art. 13 § 2a oraz art. 14b § 1 Ordynacji
podatkowej.